این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.

منطقه محروم یعنی همان محله هایی که کمتر توسعه یافته و از بسیاری از خدمات شهری به بهره هستند. مناطق حاشیه نیز یعنی همان خانه های کوچک و محقری که بیشتر به زاغه می مانند.

کودکانی با پاهای برهنه غرق در شادی و بازی های کودکانه بدون در نظر گرفتن اینکه بیمار می شوند یا نه، همیشه در مناطق محروم در حال پرسه زدن هستند. دختران در این گونه مناطق از نبود روشنایی کافی خیابان ها رنج برده و دانش آموزان نیز در روزهای بارانی همه غرق در آب های سطحی بوده و با مصیبت فراوانی خود را به مدرسه می رسانند اما مجبور به تحمل این مشکلات هستند.

وقتی سری به خانه های این مناطق می زنید متوجه خواهید شد که فرزندان اینگونه مناطق قریب به اتفاق همگی اهل کار بوده و می شود آنها را کودک کار نامید. البته بسیاری از جوانان این مناطق نیز در کنار بچه های کم سن و سال قرار داشته و علاوه بر اینکه در حال تحصیل هستند، کار نیز می کنند.

جنگ عامل توسعه حاشیه نشینی در خوزستان

معضل حاشیه نشینی در استان خوزستان که در طول جنگ به دلیل تخریب روستاهای مرزی به صورت مهاجرت های وسیع صورت گرفت، از عدم امکان ادغام جمعیت حاشیه نشین شهری در بافت اقتصادی، اجتماعی و خدماتی یک زندگی شهری معمولی و نسبتا مطلوب ریشه دوانده است.

با وجود اینکه مسئولان برای رفع این معضل در شهرهای کوچک و بزرگ استان راهکارها و تمهیدات بسیاری اندیشیده‌اند، اما ظاهرا این پدیده با نفوذ در دل و جان خوزستان قصد جدا شدن و دل کندن از حقیقت تلخ مهاجرت را ندارد.

سدها و گسترش حاشیه نشینی

همچنین ساخت سدها در خوزستان و به زیر آب رفتن روستاها باعث شد اغلب روستائیان ساکن در این مناطق که زمانی مشغول دامداری و کشاورزی بودند برای یافتن کار، به سایر شهرهای خوزستان از جمله اهواز مهاجرت کردند و برخی مناطق حاشیه نشین را ایجاد کنند.

برای نمونه روستانشینان ۴۱ روستای استان خوزستان، محل زندگی خود را ترک کردند تا خانه ها، مزارع و مراتع شان در اختیار پروژه ساخت سد گتوند علیا قرار گیرد و در زیر دریاچه سد مدفون شود اما سهم این تعداد روستایی از پروژه ساخت سد، کوچ اجباری از روستا به حاشیه شهرها، آوارگی، از دست دادن زمین های کشاورزی و در نهایت فقر و بیکاری بوده است.

خوزستان بعد از جنگ همچنان نیازمند توجه ویژه

مناطق حاشیه و محروم همانطور که از نامشان پیدا است از امکانات کامل محروم بوده و به آنها مناطق کم برخوردار هم می گویند. متاسفانه برخی از این مناطق معمولا با مشکلاتی از قبیل آب های سطحی، خانه های فرسوده، نبود دکتر عمومی، نداشتن داروخانه، نداشتن سرویس های عمومی، گاز و نبود مدرسه دست و پنجه نرم می کنند.

نداشتن سیستم فاضلاب یکی از مشکلات عمده برخی مناطق محروم اهواز است. همچنین کمبود فضای سبز، نبود پارک محله ای و نداشتن زمین های ورزشی از جمله دیگر مشکلات این مردم است.

عیسی دارایی نماینده مردم اندیمشک با ارائه آماری می گوید: استان خوزستان با ۴۰۰ هزار نفر حاشیه نشین، جایگاه دوم را در کشور دارد که وضعیت مطلوبی برای این استان نیست.

وی می افزاید: از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون اقدامات خوبی در راستای عمران و توسعه استان خوزستان صورت گرفته اما به دلیل هشت سال جنگ و تخریب زیر ساخت ها این استان همچنان نیازمند توجه ویژه است.

مناطق حاشیه ای بستر ۵۵ درصد جرایم اهواز

سرهنگ رحمان موسوی معاون اجتماعی نیروی انتظامی استان خوزستان در خصوص مناطق حاشیه ای این استان می گوید: بر اساس آمارها بیش از ۵۵ درصد از جرایم کلان شهر اهواز توسط حاشیه نشین ها انجام می شود.

وی عنوان می کند: متاسفانه بسیاری از مناطق حاشیه نشین شهر اهواز به مراکز خرید و فروش مواد مخدر، تجمع سارقان و مجرمان تبدیل شده است. از مجموع ۲۰ کلانتری که در شهر اهواز وجود دارد ۱۰ کلانتری این شهر مناطق حاشیه نشین را پوشش می دهد.

موسوی اظهار می کند: تاکنون جلسات بسیاری در خصوص مراکز و مکان های جرم خیز کلان شهر اهواز برگزار شده است اما حلقه مفقوده و پنهان مشکلات شهر اهواز در این بخش پراکندگی عملکرد دستگاه های متولی امر است. در حال حاضر ۴۰۰ هزار نفر در حاشیه شهرهای استان زندگی می کنند و آمار ارتکاب جرم در مناطق حاشیه نشین بسیار بالا است.

کاهش جرایم خشن در مناطق حاشیه

معاون پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خوزستان نیز در این خصوص به خبرنگار مهر می گوید: پدیده حاشیه نشینی مختص استان خوزستان نیست و متاسفانه به دلایل مختلفی از جمله جنگ، خشکسالی، روحیه تنوع طلبی و … همواره شاهد مهاجرت افراد از شهرهای کوچک و روستاها به شهرستان ها بوده ایم.

حجت الاسلام و المسلمین عبدالحمید امانت بهبهانی تصریح می کند: برخی دستگاه ها از جمله دفتر نماینده ولی فقیه در استان، شهرداری، بسیج و نیروی انتظامی در این زمینه اقدامات مناسبی صورت داده اند که این خدمات تاثیر مطلوبی بر کاهش آسیب های اجتماعی و جرائم در این مناطق داشته است.

وی با بیان این که طی سال های اخیر آمار جرائم، به ویژه جرائم خشن، در این مناطق به شدت کاهش یافته است، عنوان می کند: حضور ائمه جمعه و جماعات و روحانیون و کارشناسان سایر دستگاه ها در مساجد و فرهنگسراهای این مناطق می تواند به ارتقای فرهنگ عمومی ساکنان و آموزش عمومی آنان در خصوص مسائل مختلف کمک کند.

معاون پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خوزستان از اعضای حاضر در این نشست خواست تا عملکرد دستگاه خود را در خصوص حاشیه نشینی ظرف یک ماه به دبیرخانه شورای پیشگیری استان اعلام کنند.

لزوم همکاری همه دستگاه ها

عبدالحسن مقتدایی استاندار خوزستان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می کند: در مناطق محروم شهرهای استان آنقدر مشکل داریم و احساس نیاز وجود دارد که عمدتا افراد ساکن در این مناطق را مجبور به مهاجرت به شهرهای دیگر و گسترش مناطق حاشیه نشین در کنار شهرها کرده است که نمونه آن شهرستان اهواز است.

وی می افزاید: بدون شک در نقاطی که مردم آن به امکانات ضروری دسترسی ندارند شرایط سختی پیش می آید که کنترل آن کمی دشوار می شود. بر همین اساس با برنامه ریزی و اعتباراتی که در نظر گرفته شده است، قصد داریم امکانات بیشتری به این اماکن اختصاص دهیم. امسال اعتبارات عمرانی به سمتی سوق داده می شود که با هدف کاهش محرومیت ها به خصوص در مناطق محروم و حاشیه ای هزینه خواهد شد.

مقتدایی عنوان می کند: برای کاهش مشکلات مناطق حاشیه شهرها باید همه دستگاه ها از جمله گاز، برق، آب، فاضلاب، بهداشت و آموزش پرورش همکاری خوبی داشته باشند.

استاندار خوزستان عنوان می کند: برنامه ریزی برای عرضه و تقاضا در هر زمینه ای کارساز است. وقتی توازن به هم خورد عرضه و تقاضا به عنوان اولین موضوع مطرح می شود. روابط انسانی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی همه یک اصل هستند و باید در این زمینه ها توازن را رعایت کرد.

وی افزود: وقتی یک جمعیت تقاضایی داشته باشد و پاسخی نبیند قطعا به گونه دیگری عمل می کند. مسئولان باید برای همه مسائل برنامه ریزی های لازم را داشته باشند.

استاندار خوزستان تصریح کرد: افرادی که در مناطق حاشیه زندگی می کنند به دلیل محرومیت، فقر و ارزان بودن امکانات به این مناطق مهاجرت می کنند. حتی در قلب شهرهای بزرگ جهان هم حاشیه نشینی در قالب کارتن خوابی مشاهده می شود.

مقتدایی یادآور شد: اگر مسئولان برای مسائلی از قبیل آب، خاک و یا اشتغال برنامه ریزی لازم را نداشته باشند. قطعا ایجاد مشکل می کنند. حاشیه نشینی تنها سکونت غیر رسمی نیست ضمن اینکه هر چیزی که سلامت جامعه را به خطر بیندازد برای شهر مشکلاتی را در پی خواهد داشت.

وی تاکید کرد:‌ متاسفانه اکنون سنت های قدیمی و گذشته شکسته شده و افراد نه تنها صنعتی و مدرن نشده اند بلکه در تعارض بین سنت و مدرنیته جا مانده اند.

 ۱۵ نقطه حاشیه استان ساماندهی می شوند

مقتدایی ادامه داد: همیشه افراد تنها به دلیل نبود امکانات به مناطق حاشیه سفر نمی کنند بلکه برخی از حاشیه نشینی ها به دلیل گریز از مسائل ضد فرهنگ صورت می گیرد.

وی عنوان کرد: نمی شود یک روزه مشکلات را حل کرده و جامعه گسترده ای را جابه جا کرد. برخی افراد دوست دارند که فرزندانشان در کنار خودشان باشند و چون استطاعت مالی دارند به راحتی این کار را انجام می دهند اما در مقابل کسی که این استطاعت را ندارند به مناطق حاشیه رو می آورد تا در کنار فرزندانش باقی بماند.

استاندار خوزستان اظهار کرد: توازن بین امکانات سازمان های امدادی و جامعه هدف آنها باید رعایت شود. وقتی اعلام می شود که باید افزایش جمعیت داشته باشیم قطعا لازم است تا ساز و کارهای مورد نیاز هم فراهم شود. باید برای افزایش تولدها برنامه ریزی داشته و چشم انداز های دراز مدت ترسیم کرد.

وی در پایان گفت: اعتباری برای ۱۵ نقطه حاشیه استان در نظر گرفته شده تا در زمینه آموزش، بهداشت، اشتغال و بهسازی آنها هزینه شود. باید برنامه ریزی های لازم صورت بگیرد تا مبادا خدماتی که از سوی مسئولان اجرایی استان به این مناطق ارائه می شود منجر به جذب دوباره افراد شود.

نگاه ویژه آموزش و پرورش به مناطق حاشیه

همچنین محمد تقی زاده مدیرکل آموزش و پرورش خوزستان در گفتگو با خبرنگار مهر عنوان می کند: در پیگیری مسائل علمی و آموزشی باید توجه و نگاه ویژه به نقاط آسیب زا باشد. اگر قرار باشد که همیشه نگاه و توجه ما تنها به منطقه ای باشد که برخوردار بوده و به معلم و مدرسه خوب نیز دسترسی داشته و حتی از امکانات مناسب هم برخوردار است قطعا نگاه موثر، علمی و کارشناسی صورت نگرفته است.

وی بیان می کند: نگاه اول ما باید به نقاط آسیب پذیر باشد تا بتوانیم چالش ها و مشکلات موجود را کاهش بدهیم. این نقاط آسیب زا را بر اساس شاخص های مشخصی در مناطق و نواحی مختلف شناسایی کرده و بر اساس آن برنامه آموزشی و علمی خاصی را تدوین کرده ایم.

مدیرکل آموزش و پرورش خوزستان ادامه می دهد: باید بتوانیم بر اساس این برنامه به عنوان یک محور مشترک بین همه عوامل دست اندرکار در آموزش و پرورش و سایر دستگاه ها و نهادها به یک هدف مشخص شده رسیده و بر اساس آن کار را دنبال کنیم.

تقی زاده تاکید می کند: معتقد هستیم که آموزش و پرورش تنها متعلق به خود آموزش و پرورش نیست بلکه ذهن خانواده ها و مسئولان نیز باید با مسائل و مشکلات آن درگیر شود. در حقیقت زمانی این مشکلات رفع می شوند که یک همت عمومی و درک و فهم عمیق نسبت به فرآیندها و مؤلفه های تعلیم و تربیت صورت بگیرد تا همه در کنار آموزش و پرورش بتوانند این مسائل و مشکلات را دنبال کنند.

وی در پایان می گوید: به صورت کلی آموزش و پرورش نگاه ویژه ای به مناطق محروم داشته و این مناطق را در اولویت کاری خود قرار داده است. این مسئله کاملا مشخص است که نگاه خاص باید به مناطق کم برخوردار باشد چون مناطقی که خودشان همه امکانات را دارند قطعا همه چیز را در اختیار دارند اما مناطق محروم اینگونه نیستند.

 توجه به حاشیه شهرها اولویت دوم وزارت بهداشت

علی سیاری معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص وضع بهداشت و سلامت مناطق حاشیه شهرها بیان می کند: اولویت اول دولت، روستا بود که امسال عمده ترین خدماتی که برای آنها لازم بود از جمله خانه و مراکز بهداشتی، تامین پزشک، تامین دارو، تامین خودرو، خدمات بهداشت و دهان و دندان را اولویت اول گذاشتیم.

وی می افزاید: در گام بعدی اولویت دوم خود را حاشیه شهرها و شهرهای زیر ۲۵۰ هزار نفر قرار دادیم. برای هر سه تا چهار هزار نفر یک مراقب سلامت در نظر گرفتیم که مدرک کارشناسی مرتبط را دارد.

معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تصریح می کند: در این طرح برای هر فرد یک پرونده بهداشت و سلامت تشکیل می شود. همچنین برای هر ۱۲ هزار نفر یک پایگاه سلامت و برای ۳۰ تا ۵۰ هزار نفر نیز یک مرکز سلامت در نظر گرفتیم.

سیاری تاکید می کند: در مرکز سلامت علاوه بر ارائه خدمات اولیه، خدمات پزشکی و آسیب های اجتماعی نیز ارائه می شود. در حال حاضر برای یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در حاشیه شهرهایی مثل مشهد، تبریز و کرج شروع شده که ۷۵۰ هزار نفر از این تعداد متعلق به خوزستان هستند.

وی در پایان می گوید: بخشی از اعتبارات را به استان ها تزریق کرده و تمهیدات لازم هم انجام شده است و پیش بینی می کنیم که تا چند ماه آینده خدمات لازم را به خوبی در اختیار این مردم قرار بدهیم.

راه اندازی پایگاه سلامت در مناطق حاشیه

سید سعید سیدیان رئیس مرکز بهداشت خوزستان نیز در گفتگو با مهر اظهار می کند: در برنامه ای که برای حاشیه شهرهای خوزستان اجرا می شود ۷۵۰ هزار نفر در مناطق شهرهای کارون، اهواز، اندیمشک و امیدیه ثبت نام کردند. برنامه ما برای این مناطق در حقیقت راه اندازی پایگاه سلامت شامل نیروهای مراقب سلامت و همچنین راه اندازی مرکز سلامت است.

رئیس مرکز بهداشت خوزستان یادآور می شود: در گام اول پایگاه سلامت را به زودی در شهرستان کارون راه اندازی کرده و بعد هم در اهواز آن را افتتاح می کنیم. پیش بینی ما این است که ۵۸ پایگاه سلامت را در استان راه اندازی کنیم.

وی عنوان می کند: مردم از روستاها به شهر مراجعه کرده اند و در گذشته ۳۰ درصد جمعیت در شهرها و ۷۰ درصد نیز در روستاها زندگی می کردند اما در حال حاضر ۷۰ درصد جمعیت در شهر و ۳۰ درصد نیز در روستا زندگی می کنند.

سیدیان یادآور شد: مهاجرت مردم از روستا به شهر باعث شد که به حاشیه شهر بروند و متاسفانه این مناطق چندان وضعیت مطلوبی ندارند چون توسعه انسانی را برای این جمعیت نداشتیم. این طرح را فقط برای مناطق حاشیه ای که از سوی استانداری به ما اعلام شده است اجرا می کنیم.

به گزارش خبرنگار مهر، با وجود اینکه مسئولان امر از ساماندهی مناطق حاشیه نشین خبر می دهند ولی به نظر می رسد استان خوزستان هنوز تا دست یافتن به جایگاهی مناسب در زمینه ساماندهی مناطق حاشیه نشین فاصله زیادی دارد.