داستان ماهی از آن جا شروع شد که یکی از خوانندگان خبر، نظری مبنی بر آلودگی ماهی های جنوب برایمان ارسال کرد. این خبر گرچه مربوط به چندسال پیش بود، اما میزان آلودگی ماهی جنوب را به فلز جیوه تا پنج برابر حد مجاز نشان می داد که این جای نگرانی زیادی داشت؛ به ویژه آن که آلودگی های موجود در آب و در نتیجه ماهیان، در سال های اخیر با گسترش صنایع در خوزستان تشدید شده است و این مسئله احتمال برطرف شدن این مشکل را حذف می کند.

خبر اصلی مربوط به تحقیقات صورت گرفته در پژوهشکده بوعلی مشهد از سوی دکتر سید عادل معلم رئیس بخش سم شناسی مرکز تحقیقات علوم دارویی این پژوهشکده بود که حاکی از آن بود که میزان جیوه در گوشت ماهی های صید شده از بنادر جنوب ایران بیش از استاندارد است و حتی این میزان در برخی از گونه های ماهی در حدود پنج برابر شرایط استاندارد تعیین شده است.

معلم در خصوص زیان های جیوه گفته بود: ‌جیوه عنصری سمی و سنگین است و از اثرات عمده آن می توان به کاهش ضریب هوشی نوزاد در دوران جنینی اشاره داشت. لذا مصرف بیش از دو وعده ماهی در هفته برای زنان باردار و کودکان در سنین رشد و تکامل هوشی توصیه نمی شود.

همانند نظر رئیس سم شناسی مرکز تحقیقات علوم دارویی پژوهشکده بوعلی مشهد، بسیاری از خوزستانی ها نیز معتقدند که ماهی جنوب به دلیل آلایندگی های که به رودخانه ها استان و خلیج فارس می ریزد از سلامتی لازم برخوردار نیست. این مساله تا جایی پیش می رود که در بندر ماهشهر و بندر امام خیلی از محلی ها ترجیح می دهند ماهی مورد نیاز خود را از سایر بنادر استان تامین کنند چرا که معتقدند آلاینده های صنایع پتروشیمی سلامتی آنها را در معرض خطر قرار می دهد. این برداشت چند سال پیش این مساله در پی فاجعه زیست محیطی در ماهشهر که در آن تعداد قابل توجهی ماهی به طرز مشکوکی مردند پررنگ تر شد.

در ادامه و به منظور بررسی بیشتر، خبرنگار خوزنیوز با مهندس زهرا نظری؛ سم شناس و عضو هیات علمی دانشکده داروسازی دانشگاه جندی شاپور اهواز  گفت و گویی انجام داد. نظری در این باره اظهار داشت: به طور کلی پساب های زهکش های کشاورزی در رودخانه کارون وجود دارد و یکی از انواع این پساب ها مربوط به تولیدات نیشکر است، اما مشکلی در ماهی جنوب وجود ندارد و میزان جیوه در آن کمتر از حد مجاز است.

وی افزود: گاهی تحقیقاتی در زمینه میزان مواد سمی موجود در آب و مواد غذایی صورت می گیرد که از پایه و اساس علمی برخوردار نیست و تنها موجب هیاهو در رسانه ها می شود؛ اگر تحقیقاتی که درباره میزان جیوه در ماهی های خوزستان انجام شده و میزان جیوه را بسیار بالاتر از حد مجاز دانسته اند صحت داشت اکنون تمام مردم اهواز در حال تشنج بودند.

مهندس نظری ادامه داد: هم چنین اگر پنج برابر حد مجاز بودن میزان جیوه در ماهی جنوب واقعی بود، به معنای آن بود که آلودگی آبی که زیستگاه ماهیان بوده به طور خطرناکی بالا و فاجعه آفرین بوده است اما چنین چیزی صحت ندارد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اهواز یادآور شد: ممکن است در آب های سطح استان سمومی وجود داشته باشد ولی جیوه جز پوسته زمین است و بدن همه افراد قابلیت دفع میزان مشخصی از آن را دارد. این عنصر طبیعی است و در نتیجه آلایندگی صنایع به وجود نمی آید.

وی گفت: خود من پیش از این در زمینه میزان جیوه در ماهی های جنوب تحقیقاتی انجام داده ام و در نتیجه این پژوهش ها مشخص شد میزان جیوه اصلا نگران کننده نیست؛ من به عنوان عضو هیات علمی دانشکده داروسازی، خود و خانواده ام از این ماهی ها استفاده میکنیم.

نظری تاکید کرد: در هر آزمایش علمی، شرایط خاصی باید حاکم باشد و این گونه نیست که هرکس با یک وسیله آزمایش محقق تلقی شود؛ نباید با این شایعات، آب، نان و غذای مردم را شک برانگیز جلوه داد.

وی به کمبود کمیته سلامت در حوزه های مختلف چون آب اشاره کرد و افزود: اگر کنترل و اطلاع رسانی به شیوه صحیح انجام شود، مردم می دانند که مثلا یک ماده مضر در ماده غذایی خاصی وجود دارد و از آن استفاده نمی کنند.

اما انتشار خبر فوق و اعلام بی خطر بودن ماهی های جنوب، واکنش دکتر رضا امانی، استاد گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز را در پی داشت که ادعا می کرد یک رساله کارشناسی ارشد با استاد راهنمایی مهندس نظری منتشر شده است که وجود میزان بالای جیوه را در دو نوع ماهی جنوب تایید می کند!

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز در گفت و گو با خبرنگار خوزنیوز گفت: برخلاف گفته کسانی که مصرف ماهی جنوب را بی خطر اعلام می کنند، در سال های پیش چندین تحقیق بر روی بافت خوراکی ماهیان آب های جنوب انجام شده که برخی از این تحقیقات وجود بیش از اندازه عناصر سمی را در این ماهی ها نشان می دهد.

وی به وجود یک پایان نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه علوم پزشکی اهواز درباره وجود جیوه در سه نوع ماهی مرکز صید آبادان اشاره کرد و افزود: در این رساله میزان تجمع جیوه در ماهی شوریده که پرمصرف ترین ماهی در بین مردم خوزستان است بررسی شد و پس از انجام آزمایش، این بیش از میزان استاندارد شناخته شد.

امانی ادامه داد: هم چنین در این آزمایش که با سه نوع استاندارد سنجش شد، میزان جیوه در ماهی صبور کمتر از ماهی شوریده اما باز هم بیش از حد مجاز دیده شد. خوشبختانه میزان جیوه در ماهی حلوا کم تر از حد خطرناک بود.

استاد گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز خاطرنشان کرد: فلزات سمی سنگین چون سرب، جیوه، کادمیم و نیکل در کف دریاها و اقیانوس ها جمع می شوند و به همین دلیل این عناصر در بدن آبزیانی که در این نواحی از آب زندگی یا تغذیه می کنند بیشتر یافت می شود.

وی عنوان کرد: به دلیل آن که آزمایش بر روی جیوه کاری سخت و خطرناک است، آزمایش های محدودی در رابطه با میزان جیوه در ماهیان وجود دارد.

امانی گفت: در پژوهش دیگری، میزان فلزات سرب، کادمیم و نیکل در ماهی های منطقه خلیج فارس بررسی شده است. برمبنای این پژوهش ها، مشخص شد ماهی صید شده از مناطق ماهشهر و بندرامام از آلودگی بالایی برخوردار است.

این متخصص علوم تغذیه یادآوری کرد: متاسفانه با وجود آلودگی که در ماهی شوریده دیده شده در میان ماهی های خوزستان بسیار پرطرفدار است به طوری که حتی افرادی که به ماهی علاقه زیادی ندارند از این ماهی استقبال می کنند.

وی افزود: شاید برخی از متخصصین تغذیه از بیم آن که سرانه مصرف ماهی کاهش یابد هشدارهای لازم را در مورد آلودگی ماهی ها به مردم نمی دهند در حالی که با آگاهی می توان ماهی بهتر را انتخاب نمود.

امانی عنوان کرد: به باور من بهتر است به جای ترس از ماهی، به فکر وضعیت آلودگی آب باشیم و مشکل را حل کنیم.

استاد دانشگاه علوم پزشکی اهواز خاطرنشان کرد: بسیاری از مردم ماهشهر به دلیل آلودگی از مصرف ماهی ماهشهر اجتناب می کنند و ماهی خود را از هندیجان تهیه می کنند و مسبب این آلودگی، صنایع پتروشیمی ماهشهر است.

وی یادآور شد: فلزات سنگین ناشی از آلایندگی صنایع، از طریق تغذیه و آب آشامیدنی وارد بدن افراد می شود اما در خوزستان یکی از مهم ترین راه های تجمع آن در بدن فرد، مصرف ماهی است.

سرگردانی ناشی از صحبت های متخصصان، باعث شد تا به سراغ معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی برویم که ادعا کرد: قرار است در شورای سلامت استان، کارهای عملیاتی وجود یا عدم وجود آلودگی درانواع ماهی ها از اواخر امسال و یا اوایل سال آینده انجام شود.

دکتر بهزاد شریف‌مخمل‌زاده در گفت و گو با خبرنگار خوزنیوز اظهار داشت: به دلیل دغدغه هایی که درباره سلامت ماهی جنوب وجود دارد، تا کنون تحقیقات متعددی در این باره انجام شده است اما هیچ یک از این تحقیقات علمی نبوده و بیانگر وضعیت ماهی در کل استان نیست.

وی اضافه کرد: در حال حاضر موضوع سلامت آبزیان خوزستان در شورای سلامت استان در حال بررسی است و قرار است کارهای عملیاتی وجود یا عدم وجود آلودگی درانواع این ماهی ها از اواخر امسال و یا اوایل سال آینده انجام شود. مطالعات پراکنده ای که در این زمینه وجود دارد، نشانگر چیزی نیست و دست کم این مطالعات مورد تایید ما نیستند.

معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی اهواز با بیان اینکه بررسی سلامت حدود ۷۰ محصول باغی، گوشتی، لبنی و غیره در حال انجام است افزود: این محصولات مرتب در حال بررسی است و در صورت وجود مشکل، اطلاع رسانی انجام می شود. این کار تا پایان امسال به اتمام می رسد و پس از آن حداکثر از ابتدای سال آینده مطالعه ای علمی، جامع و همه جانبه بر روی سلامت ماهی و آبزیان استان خوزستان انجام می شود.

شریف‌مخمل‌زاده در رابطه با ضرورت بررسی وجود آلودگی در ماهی عنوان کرد: آن چه در تحقیقات اولیه خود در نظر گرفتیم، بررسی پرمصرف ترین اقلام خوراکی سبد خوراکی مانند گوشت، لبنیات، میوه و سبزیجات بود. پایش سلامتی مواد غذایی کاری فوق العاده هزینه بر و پیچیده است، به طوری که بررسی وجود سموم در تنها چند محصول باغی، ۶۰۰ میلیون تومان هزینه دربرداشته است.

وی افزود: براساس اطلاعات موجود ماهی هایی که در ناحیه خلیج فارس وجود دارند عمدتا فاقد مشکل می باشند و مطالعاتی که به وجود سموم در این ماهی ها اشاره دارد، از نظر حجم نمونه، پراکندگی برداشت و حتی متدهای تشخیص سموم قابل اطمینان نیستند. برای اطمینان از وجود خطر در مصرف ماهی، باید مطالعات جدی تر و قوی تری انجام شود.

معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی اهواز یادآور شد: بررسی بهداشت ماهی و آبزیان در مرحله تولید برعهده اداره کل شیلات استان است و بر اساس قانون پنجم توسعه کشور، وظیفه بررسی سلامت محصولات باغی، گوشت قرمز و سفید و لبنیات برعهده وزارت بهداشت است. اما پایش همه جانبه سلامتی آبزیان در مرحله بعدی احتمالا برعهده مجموعه ای از نهادهای مربوطه از جمله دانشگاه های علوم پزشکی و وزارت بهداشت، جهاد کشاورزی و شیلات خواهد بود.

شریف‌مخمل‌زاده در پاسخ به این پرسش که پس در کل کشور برنامه دقیقی برای رصد و پایش سلامت آبزیان وجود ندارد گفت: خیر، اما در زمینه دیگر محصولات، برنامه و تکلیف دقیقی وجود دارد و ما نیز درحال عمل به تکلیف خود هستیم.

وی در رابطه با کابردی نبودن برخی تحقیقات دانشگاهی خاطرنشان کرد: مشکلی که در کل کشور وجود دارد این است که تحقیقات سفارشی نیستند و جنبه کاربردی مشخص ندارند. از سوی دیگر چندین مرکز تحقیقات کاربردی در استان وجود دارد و گرچه ممکن است ما از نتایج تمام تحقیقاتی که انجام می شود مطلع نباشیم، اما به منظور برطرف کردن این نقیصه در کمیته های فنی خود از اساتید دانشگاه های استان استفاده می کنیم.

رئیس گروه بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار آبزیان سازمان شیلات خوزستان گفت: بررسی وجود آلودگی سمی ماهیان کاری تخصصی است و بر عهده شیلات نیست.

عبدالحسین سراج خرمی در پاسخ به سوال خبرنگار خوزنیوز پیرامون تاثیر آلودگی آب بر ماهیان و آبزیان در استان عنوان کرد: در سازمان شیلات محور نظارت بر سلامت ماهی، از مرحله صید تا عرضه آن و نحوه انتقال در این مسیر است و وظیفه ای در زمینه نظارت بر وجود آلودگی میکروبی و سموم در ماهی بر عهده سازمان شیلات نیست.

وی افزود: هم چنین در این سازمان بر کاسته نشدن کیفیت ماهی، قرار نگرفتن ماهی در معرض گرما و نیز رعایت اصول بهداشتی از مرحله صید تا عرضه آن نظارت می شود.

سراج خرمی یادآور شد: بررسی وجود آلودگی های میکروبی و عناصری مانند جیوه در ماهی و آبزیان کاری تخصصی است و برعهده سازمان شیلات نمی باشد.

مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: آب خلیج فارس در منطقه ماهشهر  به دلیل ورود فاضلاب از پتروشیمی ها آلوده  است.

احمد لاهیجان زاده در پاسخ به سوال خبرنگار خوزنیوز پیرامون آلودگی آب های استان و تاثیر آن بر آلودگی ماهیان و آبزیان گفت: این موضوع در حوزه محیط زیست قرار ندارد و اطلاعات مربوط به آن باید از سازمان دامپزشکی استان پیگیری شود.

وی افزود: آب خلیج فارس در منطقه ماهشهر به دلیل ورود فاضلاب از پتروشیمی های بندرامام، پتروشیمی رازی و پتروشیمی  فارابی و هم چنین بخشی از پساب منطقه ویژه اقتصادی بندرامام و ماهشهر به آن، از لحاظ زیست محیطی آلوده است.

 

مدیرکل دامپزشکی:
تنها آزمایشگاه سازمان دامپزشکی صلاحیت اعلام نظر دارد/ موضوع ماهی یک ماه دیگر به نتیجه قطعی می رسد

اما سرانجام مدیرکل دامپزشکی خوزستان که همه توپ ها به زمینش رسیده بود و البته پس از مشاهده نظرات دیگر متخصصین و مسئولین درباره سلامت آبزان، با میل و رغبت حاضر به پاسخگویی شد گفت: به طور قطع فراورده های خام دامی برعهده اداره کل دامپزشکی است و هیچ ارگان دیگری حق اظهار نظر در این زمینه را ندارد.

مصطفی کنارکوهی در گفت و گو با خوزنیوز خاطرنشان کرد: در اداره کل دامپزشکی خوزستان کارهایی به صورت پایشی انجام می شود که از قدیم الایام بوده و از این پس نیز ادامه خواهد داشت. دسته دیگر وظایف این اداره به زمانی برمی گردد که حادثه ای به وقوع پیوسته باشد، مثل حادثه تلفات ماهیان در فروردین ماه سال گذشته در ماهشهر. این حادثه به سرعت نمونه برداری شد اما در آزمایش ها دلیل تلفات ماهیان مشخص نگردید زیرا به هیچ نوع آلودگی فلزات سنگین یا آلودگی میکروبی اشاره نداشت و در این مواقع علت تلفات، نامشخص ذکر می گردد.

وی ادامه داد: اداره کل دامپزشکی استان در قالب دو سیستم کار می کند؛ یکی تضمین کیفیت که دستورالعمل مشخصی دارد و دیگری پایش؛ در انجام فرایند پایش، کیفیت گوشت قرمز، مرغ، ماهی های سردآبی، گرم‌آبی، قزل آلا و پرورشی، شیر، عسل و تخم مرغ بررسی می شود.

مدیرکل دامپزشکی خوزستان یادآور شد :خوشبختانه در سال ۹۰، از میان ۹۲ نمونه و در سال ۹۱ از حدود ۵۰۰ نمونه هیچ گونه مورد ماهی دارای آلودگی از قبیل آرسنیک، سرب، جیوه، کادمیوم و غیره نبود. اما در مورد آبزیان صیدگاه ها از سال گذشته بر اساس طرح تضمین کیفیت اقدام به نمونه برداری کردیم.

کنارکوهی خاطرنشان کرد: بر اساس طرح تضمین کیفیت، به صراحت مشخص شده که اداره کل دامپزشکی موظف به بررسی کیفیت آبزیان صیدگاه ها، نمونه برداری و سپس در صورت وجود آلودگی، اعلام آن به اداره کل شیلات را به منظور محدود کردن صید در آن ناحیه است و اداره کل حفاظت محیط زیست وظیفه نمونه برداری و تایید سلامت آب و کف و سایر موارد را برعهده دارد. در همین راستا در قالب وظایفی که داشتیم در چهار مرحله ۵۲ نمونه از صیدگاه ها نمونه برداری کردیم که این نمونه ها، آلودگی ۱۰۰ درصد را نشان نمی داد اما از این میان تعدادی که به حد نصاب نمی رسند مقدار کمی آلودگی به جیوه را نشان می دادند.

مدیرکل دامپزشکی خوزستان افزود: لازم به ذکر است آزمایشگاه اداره کل دامپزشکی که در تهران قرار دارد تنها آزمایشگاهی است که صلاحیت اعلام نظر را در این گونه موارد داراست و دیگران از نظر قانونی نیز حق این کار را ندارند.

وی ادامه داد: بر اساس پایش و مشاوره با محققان و اساتید دانشگاه تصمیم گرفتیم نمونه ها را برای نظر قطعی به اداره کل دامپزشکی کشور ارسال کنیم، زیرا نمی توان به سادگی نظر نهایی را اعلام کرد.

کنارکوهی عنوان کرد: علاوه بر این، قرار است دانشگاه علوم پزشکی با همکاری شورای سلامت کاری را با اداره کل دامپزشکی انجام دهد اما تا زمان انجام آن فعلا حرف اول و آخر را باید اداره کل دامپزشکی استان بزند و نتایج آزمایش های دیگری که به طور مثال به عنوان پایان نامه دانشگاهی انجام می شود اگر در جایی غیر از اداره کل دامپزشکی ارائه شود برای ما قابل قبول نیست.

مدیرکل دامپزشکی خوزستان تاکید کرد: در خوزستان نزدیک به سیصد هزار صیاد به همراه خانوادههای خود از طریق صید ماهی ارتزاق می کنند و ما نمی توانیم بر اساس آزمایش هایی که از استانداردهای لازم برخوردار نیست اظهار نظر کنیم؛ اگر حرف نادرستی را بزنیم علاوه بر عواقب ناخوشایندی که در جامعه ایجاد می شود، ممکن است بدون دلیل بازتاب های بین المللی نیز داشته باشد.

وی خاطرنشان کرد: مصرف آبزیان یکی از عوامل انتقال آلودگی به بدن افراد است و بررسی مجموعه عوامل چون آب آشامیدنی بدون شک نیازمند مشارکت چندین دستگاه از جمله شیلات، دامپزشکی و محیط زیست است که به طور مستقیم و غیرمستقیم باید در این موضوع درگیر شوند و به محض مشخص شدن نتایج، آن را به اطلاع مردم برسانند.

وی در رابطه با فوریت بررسی سلامت آبزیان گفت: وظیفه ما اعلام آلودگی یا عدم آلودگی است امااین که آیا افراد مجاز به مصرف ماهی هستند یا خیر وظیفه ما نیست. تعیین تکلیف در این زمینه قطعا قبل از یک سال انجام می شود.

وی تاکید کرد: موضوع ماهی ها حداکثر یک ماه دیگر به نتیجه قطعی می رسد.

اکنون این مائیم و وضعیت بلاتکلیف ماهی و سبد غذایی که نمی دانیم باید ماهی جنوب را در آن بگنجانیم یا به تن ماهی و سایر فراورده های گوشتی بسنده کنیم. امیدواریم دست کم انتشار اخباری از این دست در رسانه ها موجب به تکاپو افتادن مسئولین مربوطه شود و یک ماه و یک سال به یک سال و ده سال بدل نگردد؛ با تعیین تکلیف مشکل ماهی جنوب، در حالت خوشبینانه و با اعلام آلوده نبودن آبزیان، شهروند خوزستانی با رغبت و اطمینان ماهی لذیذ جنوب را مصرف می کند و در حالت بد، دست کم از مضرات ماهی های آلوده دور می ماند.گزارش/ زینب جعفر زاده