اسفندماه امسال انتخابات دوره دهم مجلس هم برگزار می شود تا تکلیف ساکنین چهار سال آینده بهارستان روشن شود.

به همین بهانه نگاهی انداخته به شناسنامه ۹ دوره مختلف مجلس شورای اسلامی از آغاز تا به امروز:

مجلس اول: طیف‌های مختلف

انتخابات مجلس اول در تب و تاب سیاسی و اجتماعی کشور بعد از انقلاب اسلامی روز ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ برگزار شد. نخستین جلسه مجلس، هفتم خرداد ۵۹ در ساختمان قدیمی مجلس در خیابان امام خمینی تشکیل شد. رهبر انقلاب نیز در پیامی یازده بندی به نمایندگان، تقارن گشایش مجلس با ۱۳ رجب را به فال نیک گرفتند و از نمایندگان خواستند سیاست “نه شرقی و نه غربی” را پیش گیرند.

کاندیداهای مجلس اول، طیف متنوعی را در بر می‌گرفتند؛ جامعه روحانیت مبارز، حزب جمهوری اسلامی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، نهضت آزادی، جبهه ملی، مجاهدین خلق و جنبش مسلمانان مبارز لیستی از کاندیداهای مورد نظر خود را ارائه دادند.

ترکیب مجلس اول، ترکیب متنوعی از فعالان و زندانیان سیاسی پیش از انقلاب بود؛ تعداد زیادی از نمایندگان این دوره، بعدها به چهره‌های تاثیرگذار نظام تبدیل شدند. حسن روحانی، در این دوره به عنوان نماینده سمنان به مجلس راه پیدا کرد و آیت‌الله خامنه‌ای نیز نماینده مردم تهران بود.

اکبر هاشمی‌رفسنجانی رییس اولین دوره مجلس شد و سید اکبر پرورش، سید محمد موسوی خوئینی‌ها، حبیب الله عسگراولادی، محمد یزدی و سید محمد خامنه‌ای سایر اعضای هیات رئیسه بودند.

فخرالدین حجازی، حسن حبیبی، علی‌اکبر معین‌فر، محمدجواد حجتی‌کرمانی، محمدجواد باهنر، مهدی بازرگان، حسن آیت، محمدعلی رجایی، علی گلزاده غفوری، مصطفی چمران، هادی غفاری، اکبر هاشمی رفسنجانی، ابراهیم یزدی، عزت الله سحابی و اعظم طالقانی از جمله نمایندگان شاخص مجلس اول بودند.

این مجلس با توجه به شرایط حساس کشور اقدامات مهمی انجام داد، از جمله رای به عدم کفایت سیاسی بنی صدر و تصویب آزادی گروگان‌های آمریکایی. به علاوه به دلیل ترورهای سال‌های نخست انقلاب، تعدادی از نمایندگان برای پر کردن خلاءهای موجود استعفا دادند و سمت‌های دولتی را برعهده گرفتند. ۲۹ تن از نمایندگان نیز در حادثه انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی توسط منافقین در تیرماه سال ۶۰ به شهادت رسیدند. تعدادی دیگر هم از جمله آیت‌الله شاه‌آبادی نیز در جبهه‌های نبرد به شهادت رسید.

مجلس دوم: مجلس در جنگ

در زمان برگزاری انتخابات مجلس دوم- جمعه ۲۶ فروردین ۶۳- کشور در شرایط جنگ و بحران‌های سیاسی اجتماعی بود. با این حال، انتخابات در شهرهای جنگ زده و مناطق جنگی برگزار شد. در این دوره که از ۷ خرداد ۶۳ آغاز شد، ۲۷۰ نماینده مجلس به ریاست اکبر هاشمی‌رفسنجانی به مجلس راه پیدا کردند. محمد یزدی، مهدی کروبی و محمدمهدی ربانی املشی نیز نواب رئیس مجلس بودند.

در دوره دوم مجلس، با اضافه شدن قید التزام به اسلام و التزام عملی به ولایت فقیه، کاندیداهای تعدادی از جریان‌های سیاسی از روند انتخابات کنار گذاشته شدند. نهضت آزادی، حزب توده و سازمان مجاهدین خلق از جمله جریان‌هایی بودند که با وجود داشتن نمایندگانی در مجلس اول، از حضور در مجلس دوم بازماندند. در نهایت جناح راست، توانست اکثریت کرسی‌های مجلس دوم را تصاحب کند.

۹ نماینده دوره دوم مجلس در نخستین روز اسفند سال ۶۲ در اثر حادثه سقوط هواپیما توسط ارتش بعثی عراق به شهادت رسیدند؛ با این وجود مجلس در طول دوران جنگ تحمیلی به فعالیت خود ادامه داد.

مجلس سوم: مجلس شورای اسلامی

انتخابات مجلس سوم با شائبه‌هایی در شمارش آراء شهر تهران و برخی دیگر از حوزه‌های انتخابیه همراه بود. این مساله نمود روشنی در پیام امام خمینی(ره)، به مناسبت شروع کار مجلس داشت: “به رغم بدخواهان، انتخابات سومین دوره مجلس مشورتی اسلامی با صحت و سلامت و در موعد برگزار گردید، …. و من ضرورتی به ذکر حوادث زمان انتخابات و نیز حماسه‌های مردم عزیزمان در این مورد نمی‌بینم”.

انتخابات این دوره از مجلس در روز ۱۹ فروردین ۱۳۶۷ برگزار شد و در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۶۷ اولین جلسه مجلس تشکیل شد.

مدتی پیش از برگزاری انتخابات، حزب جمهوری اسلامی منحل شده و مجمع روحانیون مبارز از جامعه روحانیت مبارز منفک شده بود. بیشتر منتخبان از تهران و شهرستانها از لیست‌های ارائه شده توسط مجمع روحانیون مبارز، دفتر تحکیم وحدت، انجمن اسلامی معلمان ایران، انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها و خانه کارگر بودند. کاندیداهای معرفی شده توسط جامعه روحانیت مبارز رأی کمتری آوردند و تعدادی از چهره‌های شاخص آنها به دور دوم کشیده شدند.

رییس مجلس سوم، اکبر هاشمی رفسنجانی بود که پس از انتخاب به عنوان رییس جمهور، مهدی کروبی جایگزین وی شد. حسین هاشمیان و اسدالله بیات هم نواب رییس بودند. در این دوره بود که پس از بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی، نام مجلس شورای ملی رسماً به مجلس شورای اسلامی تغییر کرد.

مجلس چهارم: اولین پیام رهبری

مجلس چهارم در شرایطی آغاز به کار کرد که جنگ تحمیلی تمام شده بود، دولت سازندگی عهده دار اداره کشور برای جبران خرابی‌ها و اقتصاد نابسامان بعد از جنگ بود؛ همچنین در عرصه کلان مدیریت کشور، آیت الله خامنه‌ای جانشین امام خمینی(ره) شده بودند.

در انتخابات مجلس چهارم، تعداد زیادی از کاندیداهای جناح چپ از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شدند و با مشارکت ۵۸ درصدی مردم که در شهرهایی مثل تهران به زیر ۵۰ درصد رسید، چهره‌های شاخصی چون مهدی کروبی، محمد موسوی خویینی‌ها، محمدرضا توسلی، علی‌اکبر محتشمی‌پور، عبدالواحد موسوی لاری، فخرالدین حجازی، مرتضی الویری، سعید حجاریان، ابوالقاسم سرحدی زاده، محمد سلامتی، نجفقلی حبیبی، علیرضا محجوب، گوهرالشریعه دستغیب، فاطمه کروبی و مرضیه حدیدچی دباغ نتوانستند راهی مجلس شوند.

در نهایت از میان افراد واجد شرایطی که به مجلس راه پیدا کردند، علی اکبر ناطق نوری، رئیس شد و حسن روحانی، سید اکبر پرورش، محمدعلی موحدی‌کرمانی، و حسین هاشمیان سایر اعضای هیات رئیسه را تشکیل می دادند.

اکثریت مجلس چهارم با جریان معروف به راست(سنتی) مرتبط با جامعه روحانیت مبارز بود که با شعار اطاعت از رهبری و حمایت از هاشمی به مجلس راه پیدا کرده بودند، اقلیت مجلس چهارم هم منسوب به جناح چپ بودند.

مجلس پنجم: تنوع احزاب

انتخابات مجلس پنجم در ۱۸ اسفند ۷۴ برگزار شد. در این دوره، چهار طیف سیاسی ائتلاف خط امام، جامعه روحانیت مبارز، کارگزاران سازندگی و جمعیت دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی وارد رقابت‌های انتخاباتی شدند، ترکیب نهایی مجلس نیز با توجه به کاندیداهای تایید صلاحیت‌شده، مجلسی متنوع بود.

علی اکبر ناطق نوری، فائزه هاشمی رفسنجانی، بهاء الدین ادب، الهه راستگو، قربانعلی دری نجف آبادی، مرتضی نبوی، جواد لاریجانی، از مجید انصاری، مصطفی معین، و عبدالله نوری تا فاطمه رمضان زاده از جمله چهره‌های مربوط به طیف‌های مختلفی بودند که در مجلس پنجم حضور داشتند. ناطق‌نوری در رقابت با عبدالله نوری، رئیس مجلس پنجم شد و حسن روحانی و محمدعلی موحدی‌کرمانی هم نواب رئیس شدند.

این مجلس هم اقدامات زیادی انجام داد که از جمله بحث‌برانگیزترین آن‌ها می توان به استیضاح عطاءالله مهاجرانی- وزیر فرهنگ دولت خاتمی- و برکناری عبدالله نوری توسط طیف اصولگرای مجلس اشاره کرد.

مجلس ششم: تحصن نمایندگان

انتخابات مجلس ششم در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۷۸ در میانه حاکمیت دولت اصلاحات برگزار شد. در این دوره تعداد زیادی از اصلاح‌طلبان به مجلس راه پیدا کردند و اصول گرایان به رهبری غلامعلی حدادعادل، اقلیت مجلس ششم را تشکیل دادند.

نخستین جلسه مجلس ششم در هفتم خرداد سال بعد برگزار شد. مهدی کروبی رئیس مجلس ششم شد و بهزاد نبوی و محمدرضا خاتمی نواب رئیس. همچنین ناصر خالقی، شهربانو امانی، سهیلا جلودارزاده، علی شکوری راد، اسماعیل جبارزاده، محمد قمی، محمد نعیمی پور و محمدرضا تابش سایر اعضای هیات رئیسه بودند.

مجلس ششم در زمان فعالیت خود با حوادث مهمی از جمله قضیه کوی دانشگاه، قتل‌های زنجیره‌ای و کنفرانس جنجالی برلین مواجه شد. در این دوره مصونیت نمایندگان برای اولین بار برداشته شد و حسین لقمانیان نماینده همدان به دلیل نطق پیش از دستوری در اعتراض به بازداشت فعالین ملی مذهبی دستگیر شد و به زندان رفت. طی این ماجرا، رییس مجلس به منزلش رفت و گفت تا وقتی نمایندگان مصونیت نداشته باشند به مجلس بازنخواهد گشت. این اقدام منجر به آزادی نماینده همدان شد.

تحصن و استعفای دسته جمعی نمایندگان از دیگر حاشیه‌های مجلس ششم بود. تعداد ۱۳۹ نفر از نمایندگان برای اعتراض به رد صلاحیت‌های انجام شده در مورد کاندیداهای مجلس هفتم در مجلس بست نشستند. اعتصاب نمایندگان با برگزاری انتخابات مجلس هفتم و استعفای دسته جمعی آنها به پایان رسید.

مجلس هفتم: مجلس اصولگرایان

مجلس هفتم در ادامه حاشیه‌های پیش آمده در مجلس ششم و تحصن نمایندگان آغاز به کار کرد. در پیام رهبری به مناسبت شروع به کار مجلس هفتم، از حضور مردم در انتخابات تشکر و تاکید شد: پیروزی مردم بر توطئه پیچیده و استکباری تاخیر مجلس، پدیده‌ای فراموش نشدنی و سرشار از عبرت‌ها برای امروز و فردای نظام اسلامی است.

در این دوره کرسی‌های اصلی مجلس به اصولگرایان رسید.

انتخابات هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی، ۱ اسفند ۱۳۸۲ برگزار شد و ۷ خرداد ۱۳۸۳، اولین جلسه مجلس هفتم تشکیل شد. غلامعلی حدادعادل ریاست این دوره از مجلس را برعهده داشت و محمدرضا باهنر و محمدحسن ابوترابی فرد نواب رئیس بودند. سید احمد موسوی، حمیدرضا حاجی‌بابایی، علیرضا زاکانی، حسین سبحانی نیا، موسی قربانی و جهانبخش محبی نیا هم جزو هیات رئیسه بودند.

در مجلس هفتم، ساختمان جدید مجلس در بهارستان هم افتتاح شد و مجلسی‌ها در ۲۶ آبان ۸۳ به ساختمان جدیدشان نقل مکان کردند. نمایندگان در این دوره که مصادف با سال‌های پایانی دولت اصلاحات بود، طرح تثبیت قیمت‌ها را تصویب کردند. مجلس هفتم در دولت احمدی نژاد هم سهمیه بندی بنزین را تصویب کرد.

مجلس هشتم: تداوم اصولگرایی

مجلس هشتم هم در ادامه مجلس هفتم، اصولگرا باقی ماند با این تفاوت که این بار علی لاریجانی به جای حداد عادل بر صندلی ریاست مجلس تکیه زد. انتخابات این دوره از مجلس در ۲۴ اسفند سال ۱۳۸۶ برگزار شد و نمایندگان نخستین جلسه خود را روز هفتم خرداد ۸۶ تشکیل دادند.

در زمان تصدی مجلس هشتم بود که انتخابات سال ۸۸ برگزار شد و دولت دهم روی کار آمد. مجلس هشتم در رابطه با انتصابات دولت از جمله انتصاب مشایی و پس از آن رحیمی به سمت معاون اولی، اقدامات اقتصادی دولت، نحوه اجرای قانون یارانه‌ها، ادغام وزارتخانه‌ها، عدم ‌واریز کمک ۲ میلیاردی به مترو از محل حساب ذخیره ارزی، سیاست‌های فرهنگی دولت و جریان انحرافی از دولت انتقاد کردند.

همچنین مجلس هشتم بود که برای نخستین بار طرح سؤال از رئیس‌ جمهور را مطرح کرد و به اجرا گذاشت. استیضاح کردان، وزیر کشور احمدی نژاد، به دلیل ابهام در مدرک تحصیلی او هم از جمله اقدامات مجلس هشتم بود.

مجلس نهم: مجلس دلواپس

انتخابات نهمین دوره مجلس شورای اسلامی که در روز دوازدهم اسفند ۱۳۹۰ برگزار شد، اولین انتخابات پس از انتخابات سال ۸۸ بود. نخستین جلسه مجلس نهم ۷ خرداد ۱۳۹۱ تشکیل شد. در این مجلس هم غلبه با اصولگرایان بود. اما تشکیل دو فراکسیون رهروان ولایت و اصولگرایان، اختلاف نظر بین اصولگرایان را آشکار کرد.

با پایان نخستین سال مجلس نهم، دولت یازدهم روی کار آمد. گرچه در این زمان مجلس با دولت در انتقاد از اقدامات دولت نهم و دهم همصدا بود، با شروع مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ و نزدیک تر شدن به حصول توافق صدای مخالف مجلس هم بلندتر شد.

در این میان، گروه موسوم به دلواپسان، با برگزاری همایش ها، گردهمایی‌ها و راهپیمایی‌هایی، اعتراض خود را به روند مذاکرات اعلام کردند. موج دلواپسی در فضای سیاسی و اجتماعی کشور، بحث‌ها و حاشیه‌های زیادی به راه انداخت و چهره‌های شاخص دلواپس، هنوز هم در نطق‌ها و اظهارات خود این کلید واژه را به کار می‌برند.

جدا از حاشیه‌های هسته‌ای مجلس نهم، این مجلس طرح‌های متفاوتی را هم تصویب کرد، از جمله طرح افزایش جمعیت و حمایت از آمرین به معروف که مدت‌ها در رسانه‌ها و حتی محافل عمومی مردم مطرح می شد، پخش زنده تلویزیونی مذاکرات و رای اعتماد به کابینه دولت روحانی هم حاشیه هایی را برای مجلس نهم ایجاد کرد.

استیضاح فرجی دانا، وزیر علوم و بلاتکلیفی چندین ماهه وزارت علوم در کنار مساله بورسیه‌های غیرقانونی دولت قبل که پای تعدادی از نمایندگان فعلی و سابق مجلس را به میان کشید هم از دیگر حاشیه‌های مجلس نهم بود.

مجلس دهم: ۲۹۰ کرسی منتظر

مجلس شورای اسلامی با روندی که طی دوره‌های مختلف طی کرده و پرونده‌ای که از کارنامه خود ساخته به برگزاری انتخابات دوره دهم نزدیک می شود. با وجود فرصت باقی مانده تا انتخابات مجلس، گمانه زنی‌ها در مورد کاندیداها و طیف‌های حاضر در انتخابات پر رنگ تر شده است. اما این که با توجه به شرایط کشور، حاکمیت دولت تدبیر و امید و فعالیت احزاب مختلف چه کسانی این بار بر صندلی‌های بهارستان تکیه می زنند مساله‌ای است که برای روشن شدن آن باید تا هفتم اسفند ۹۴ منتظر ماند.