اولین بنای ثبت جهانی شده ایران، چراگاه احشام؛ اقامتگاه سگ‌های ولگرد!
عصر جنوب – asrejonoob.ir: احشام موجود در بخش شرقی هفت‌تپه و در پیرامون زیگورات سه‌هزارساله چغازنبیل بدون دریافت هیچ بلیتی و مجوزی در هر ساعت شبانه‌روز که دلشان بخواهد خود را به صحن اصلی معبد می‌رسانند تا به گردشگران ایرانی و اخراجی یادآور شوند که ما هم ارزش این شاهکار انسانی را خوب می‌دانیم!
گاوها و گوسفندها به معبد ۳۲۰۰ ساله چغازنبیل در شهرستان شوش هجوم می‌آورند تا خود را در فضای آزاد آن‌ها بی‌قیدوبند رها کنند؛ اما جا ماندن حجم زیادی از فضولات احشام ازجمله گاو، گوسفند و سگ‌ها در سایت باستانی این زیگورات منجر به اعتراض عمومی در شبکه‌های اجتماعی شد.
عبور این حیوانات از سه لایه حصار این معبد و نزدیک شدن به سازه اصلی نشان از بی‌توجهی مسئولان نسبت به نگهداری این اثر باستانی دارد چراکه این حیوانات هم ازنظر حفاظتی برای این اثر باستانی و آجرهای کتیبه دارش مشکل‌ساز هستند هم ازنظر بصری و زیبایی تا جایی که گردشگران داخلی و خارجی مجبور شده‌اند برای تماشای زیگورات چغازنبیل از کنار فضولات این حیوانات گذر کنند.
«علیرضا رازقی»، مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل علت حضور گاوها و سایر احشام در این محوطه «عیلامی» را آتش زدن زمین‌های کشاورزی توسط کشاورزان منطقه می‌داند و می‌گوید: «در حال حاضر وضعیت زیگورات پاک‌سازی شده است.»
عکس‌هایی که خبر از پخش فضولات در سایت جهانی زیگورات چغازنبیل دارد و حضور گردشگران خارجی در آن‌ها نمایان است را مجتبی گهستونی، سخنگوی انجمن میراث فرهنگی تاریانا خوزستان خوزستان تهیه‌کرده و در اختیار خوزنیوز قرار داده است.
او گفت: «این عکس‌ها در فواصل مختلف سال گرفته‌شده است.» او در زمان تهیه این عکس‌ها به همراه گردشگران خارجی و ایرانی به این سایت رفته بود. البته راهنمایان تور دیگری هم از این وضعیت عکس تهیه‌کرده‌اند آن‌هم درزمانی که گردشگر خارجی را برای دیدار یکی از آثار ثبت جهانی شده کشور به شوش برده بودند.
به گفته گهستونی گاوها متعلق به چند روستای اطراف محوطه باستانی چغازنبیل هستند. آن‌طور که او اطلاع می‌دهد محوطه باستانی در هر شیفت دو نگهبان دارد که از سوی یگان حفاظت مأمور شده است.
گهستونی افزود: «وسعت محوطه چغازنبیل هزار هکتار است و حصار هم ندارد؛ بنابراین گاوها خیلی راحت وارد منطقه می‌شوند.» البته احشام دیوار کوتاه بنای اصلی زیگورات را هم نادیده گرفته و از روی دیوارهای خشتی گذشته و به‌پای بخش اصلی زیگورات رسیده‌اند.
باوجوداین وی اعتقاد دارد به دلیل وسعت بسیار زیاد و نیروی کم خیلی نمی‌توان به پایگاه ایراد گرفت. او خود شاهد گاو و گوسفند‌هایی بوده که از در وارد زیگورات شده‌اند! اما گاوها گله‌ای می‌آیند و از روی دیوارها می‌گذرند. به بناهای خشتی فشار می‌آورند و آن‌ها را له می‌کنند.
گهستونی اظهار داشت: «البته کارشناسان چغازنبیل می‌گویند که ما دیوارها را با خشت روکش کرده و ملاط زده‌ایم. اصل بنا زیر خشت‌ها قرار دارد.» زیگورات چغازنبیل که ازجمله نخستین آثار تاریخی کشور است در سال ۱۹۷۹ به ثبت جهانی رسیده است.
به گفته گهستونی هیچ نیروی دائمی از چغازنبیل حفاظت نمی‌کند: «تنها دو نفر در جلوی در وجود دارد که از گردشگران بلیت می‌گیرند و درنهایت یک نفر از آن‌ها به همراه گردشگر وارد سایت می‌شود.»
گله‌ها اما سر ظهر که هوا گرم است می‌آیند. زمانی که به گفته گهستونی به‌احتمال‌قوی نگهبان در اتاقک خود نشسته است. بر اساس گفته‌های گهستونی چغازنبیل سه شیفت نگهبانی دارد که هر شیفت دو نفر از آن نگهبانی می‌کنند. دونفری که هیچ وسیله نقلیه‌ای ندارند، نه موتور، نه شوکر و نه حتی تفنگ.
نگهبان‌ها حقوق نگرفته‌اند
به گفته گهستونی در بهترین حالت سایت یک هزار هکتاری چغازنبیل در هر شیفت تنها سه نفر نگهبان دارد که از پس حفاظت از سایت برنمی‌آیند.
وی می‌گوید: «این افراد ماه‌هاست که حقوق نگرفته‌اند.» به اعتقاد او همین موضوع باعث شده تا انگیزه لازم را برای حفاظت از تنها زیگورات کشور نداشته باشند. گهستونی همچنین از برداشته شدن آجرهای چغازنبیل توسط افراد متفرقه خبر می‌دهد و می‌گوید: «بارها گردشگران آمده‌اند و درباره لق بودن آجرهای سه‌هزارساله سایت تذکر داده‌اند.»
به گفته او وقتی گاوها در این حجم به‌راحتی وارد سایت می‌شوند ورود افراد متفرقه و برداشتن آجرها دور از انتظار نیست. مسئله دیگری هم وجود دارد. به گفته او اگر کسی شبانه مسلح داخل سایت شود نگهبان با دست‌خالی جرئت نمی‌کند با او روبه‌رو شود.
به گفته گهستونی نه‌تنها دوربین مداربسته در سایت وجود ندارد که حتی یک پهپاد هم وجود ندارد که حداقل یک‌بار سایت پایش شود. او می‌گوید: «یگان حفاظت در سایت حتی یک چراغ‌قوه ندارند و از وسایل شخصی خودشان استفاده می‌کنند.»
از سوی دیگر سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا درباره حضور احشام در معبد عیلامی چغازنبیل می‌گوید: «چرای گاو و گوسفند و حضور این احشام در محوطه باستانی چغازنبیل موضوع تازه‌ای نیست و هیچ‌کسی نقش عشایر منطقه و ساکنان دائمی روستاهای اطراف چغازنبیل را به‌عنوان پیکره جدانشدنی از آن کهن سرزمین نادیده نگرفته، فقط اینکه چرا گردشگران باید در کنار حیوانات و فضولات آن‌ها در یک اثر جهانی راه روند، جای تأمل دارد!»
یک موتور به نگهبانان چغازنبیل داده شد
علیرضا رازقی، مدیر پایگاه جهانی چغازنبیل می‌گوید: «در حال حاضر شرایطی که در این عکس‌ها دیده می‌شود در زیگورات وجود ندارد و پاک‌سازی‌شده است.» به گفته او هرساله در فصولی از سال مردم روستا مزارع را آتش می‌زنند و گاوها و سایر احشام را به سمت زمین‌های اطراف یعنی مجموعه زیگورات هدایت می‌کنند.
او می‌گوید: «نگهبان‌ها نتوانسته‌اند از پس هجوم گاوها به زیگورات چغازنبیل بربیایند بنابراین تعداد نگهبان‌ها را اضافه کردیم.» به گفته او یگان حفاظت دو نگهبان در اختیار زیگورات گذاشته اما پایگاه کاربری شغلی نیروهای خود را تغییر داده تا الآن ۱۸ نفر در سه شیفت از چغازنبیل حفاظت کنند!
او در پاسخ به این سؤال که با توجه به تعیین حریم سایت چغازنبیل چرا اطراف آن با سیم‌خاردار محصور نمی‌شود می‌گوید: «یکی از گزینه‌های ما این روش بود اما نمی‌خواستیم پیوستگی منظری- طبیعی مجموعه را به هم بزنیم.»
او اعتقاد دارد که گردشگر باید هم تاریخ و هم محیط‌زیست زیگورات را به تماشا بنشیند اما از سوی دیگر باز بودن فضای سایت باعث حضور گاوها و تخریب تاریخ و محیط‌زیست آن می‌شود؛ یعنی دلیل اصلی حضور گردشگر در این سایت را زیر سؤال می‌برد!
رازقی حضور گاوها را مربوط به یک روز تعطیل می‌داند تا این سؤال از سوی ما پیش بیاید که مگر نگهبانی از سایت باستانی باز، روز تعطیل هم دارد؟ که پاسخ واضحی دریافت نمی‌کند.
رازقی اعتقاد دارد که برخلاف خبرها گاوها نه از دیوار که از سه «در» چغازنبیل واردشده‌اند! تا این سؤال پیش بیاید که آیا واقعاً گاوها تفاوت دیوار و در را متوجه می‌شوند! درنهایت رازقی قبول می‌کند که گاوها از روی دیوارهای کوتاه هم رد شده‌اند.
همچنین او حضور گاوها در سایت را بسیار کوتاه‌مدت می‌خواند اما حجم فضولات به‌جای مانده از گاوها که در عکس‌ها هم مشخص است حرف او را رد می‌کند.
رازقی در پاسخ به این سؤال که چرا یک سایت جهانی مثل چغازنبیل نباید چند موتور را در اختیار نیروهای یگان خود بگذارد می‌گوید: «به‌تازگی یک موتور در اختیار آن‌ها قرار داده‌شده است.» او درباره حقوق کارکنان پایگاه هم می‌گوید: «به‌محض اینکه استان حقوق آن‌ها را ابلاغ کند، پرداخت می‌شود.»
وی درباره حفاظت هرچه بهتر از محوطه چغازنبیل با اشاره به سه راهکار عملی می‌گوید: «برای جلوگیری از ورود احشام به محوطه معبد سه‌راه وجود دارد. نخست آنکه کل پیرامون محوطه با حفاظی مناسب بسته شود که کیفیت منظری مجموعه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و ما تاکنون سعی کرده‌ایم حالت طبیعی و بکر این مجموعه و ارتباط توپوگرافی آن را حفظ کنیم. دوم فرهنگ‌سازی و آموزش جوامع محلی و افزایش شناخت آن‌ها نسبت به محوطه و سوم افزایش نیروهای محافظ.»
به گفته رازقی برای اینکه بتوان سایت چغازنبیل را به‌صورت اصولی حفاظت کرد زیگورات نیاز به ۲۴ نگهبان دارد که در هر شیفت ۸ نفر مسئولیت حفاظت از آن را بپذیرند! در حال حاضر هر شیفت ۲ نگهبان دارد.
این اظهارات متناقض رازقی در حالی است که پیش از این در همین گفت و گو اعلام کرده بود که سایت ۱۸ نگهبان در سه شیفت دارد یعنی ۶ نگهبان در هر شیفت.
کمبود نیروهای یگان حفاظت نه‌تنها در محوطه باستانی چغازنبیل وجود دارد بلکه در دیگر سایت‌های باستانی و تاریخی و همین‌طور اداره‌های میراث فرهنگی استان خوزستان محسوس است این در حالی است که مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان خوزستان ۸۰ نفر از نیروهای این اداره را که تعداد چشمگیری از آن‌ها از نیروهای یگان حفاظت بوده‌اند، تعدیل کرده است.
گفتنی است محوطه باستانی چغازنبیل در نزدیکی رودخانه و جنگل دز ساخته و وجود مراتع باارزش باعث شده است تا عشایر و ساکنان روستاهای مجاور چغازنبیل احشام خود را برای چرا به اطراف ببرند؛ اما این موضوع نباید دلیلی بر تعرض به محوطه باستانی چغازنبیل شود چون گستردگی منطقه به‌گونه‌ای است که می‌توان مانع تردد این احشام شد.
بااین‌وجود عدم توجه گله‌داران و فاصله‌ای که متصدیان بلیت‌فروشی از حیاط مرکزی زیگورات دارند مانع دید این افراد نسبت به حضور احشام می‌شود مگر اینکه نگهبانان از حیاط مرکزی سرکشی کنند یا گردشگران به اتاق نگهبانی و بلیت‌فروشی شکایتی ببرند!
