عصر جنوب/ asrejonoob.ir – عادل عکرش: صحنه سیاسی کشورمان ایران طی سالیان اخیر بدلایل عدیده من جمله موقعیت ویژه جغرافیایی، وقایع گوناگون سیاسی اجتماعی در قرن معاصر، چالش های بین المللی متعدد و همچنین تنوع افکار سیاسیون فعال در آن، شاهد ظهور گفتمان های گوناگون در برهه های خاص بوده است که هرکدام نمایانگر ایده و فکر صاحب آن است.

بدون شک عرصه سیاسی کشور در دوران پیش از انقلاب اسلامی دچار تلاطم های فراوان بوده که می طلبد ضمن مطالعه دقیق تاریخ و وقایع سیاسی -بخصوص از مشروطه تا انقلاب- در مجالی دیگر بصورت جداگانه به آن پرداخته شود.
ولی اگر بخواهیم دوران سیاسی کشور را در دوره بعد از انقلاب شکوهمند سال ۱۳۵۷ مورد بررسی قرار دهیم میتوان آن را به ۳ دسته تقسیم کرد. دوره انقلاب تا جنگ تحمیلی، دوره جنگ تحمیلی، دوره بعد از جنگ.

دو دوره اول (که توام با کارشکنی ها و ترورهای پی در پی شخصیت های کلیدی انقلاب، هجمه علنی دشمنان به پایه های نوپای انقلاب و تحمیل جنگی سنگین و نا برابر بوده) را میتوان دو دوره در طول هم دانست. این دو دوره همزمان با سیطره جو معنوی بسیار ارزشمند تحت رهبری حضرت امام خمینی(ره) بوده و زعامت ایشان محور همه یکدلی ها و پاسداری از انقلاب به شمار میرفت. پس آن و با رحلت رهبر کبیر انقلاب، برگ جدیدی از دوران باشکوه انقلاب ورق میخورد و رهبری آگاهانه و مدبرانه آیت الله خامنه ای(مدظله) آغاز میگردد. مدیریت بی بدلیل ایشان همواره کشتی این انقلاب را از گرداب های سهمگین داخلی و خارجی به سلامت روانه ساحل نجات و سعادت نموده است.

دوره ای که میخواهیم –با محوریت انتخابات- در این مجال مورد بررسی “گذرا و تیتروار” قرار دهیم دوره بعد از جنگ تحمیلی و ظهور گفتمان های متعدد سیاسی است. زمانی که کشور، ویرانی های بسیاری را از جنگ تحمیلی به ارث برده بود و همه به امید بازسازی، خدمت و آینده نگری وارد کارزار سیاست شدند!
در هر دوره انتخابات، گفتمانی ظاهر میشد و در بدو ورود مورد تمجید و تحمید همگان قرار میگرفت و همه چهار سال ها به هشت سال نیز ختم میشد. ولی دقیقا به سر هشت سال که میرسید نقدهای شدیدی به دوره هشت ساله قبل وارد میگشت.
انتخاب دولت ها همواره با یک موج وسیع پا میگرفت و با گذشت هشت سال بطور غیر منتظره ای فروکش میکرد به طوری که اگر پس از آن کسی از تائید سیاستهای دولت پیش سخن میگفت مورد عتاب و انزوای سیاسی رقبا قرار میگرفت و اتفاقا شاید مورد “نقد سرخ” نیز واقع میشد.
البته در تمام این دوران، هدایتهای ارزشمند و آگاهانه مقام معظم رهبری موجب تجمیع و همگرایی مجدد افکار و پاسداری از درخت تنومند انقلاب در مقابل هرگونه گزند داخلی و خارجی میشد. اگر بخواهیم صادقانه سخن بگوئیم باید اعتراف کنیم که هر دولت همواره نقاط ضعف خود را به دولت پیشین نسبت میداده و صرفنظر از اتخاذ ادبیات سیاسی نه چندان مناسب دولت ها و نسبت دادن اتهام های مختلف به یکدیگر، میتوانیم به تغییرات شگرفت سیل گونه و اتوبوسی در شاکله دولت ها نیز اشاره کنیم. غریب تر اینکه در پایان هر دولت، همه نقدها متوجه یک شخص میشود و شخص رئیس جمهور پیشین را یگانه صاحب و مسئول ایده قبلی در مدیریت کشور دانسته و خبری از مفهومی بنام “حزب” وجود ندارد؛ خیلی ها هم که از همرزمان پیشین خود تبری میجویند و خیلی موارد دیگری که از بیان آنها در این مقال چشم میپوشیم تا به محور بحث یعنی “رنسانس انتخاباتی در ایران” بازگردیم. همچنین باید صادقانه گفت همه دولت ها با رای مردم انتخاب شده و با هدف خدمت به مردم همه تلاش های خود را نموده اند.
لیکن سوالی که مطرح میشود این است که چرا فضای سیاسی ما اینقدر متلاطم و مواج بوده و از منظر پاسخ به این سوال، میخواهیم به مسئله اخیر “انتخابات استانی مجلس” بپردازیم.
امروزه همه از نحوه برگزاری انتخابات مجلس و دولت در کشور آگاه هستند؛ هم نمایندگان مجلس با رأی مستقیم مردم در حوزه های انتخابیه برگزیده میشوند هم رئیس جمهوری. در برخی مواقع دولت و مجلس هم راستا بوده اند و در برخی موارد خیر. همگرایی مجلس و دولت از یکسو میتواند انجام برنامه های مدنظر را تسریع دهد و و از سویی دیگر تقابل آنها میتواند از یک صدایی بکاهد. همچنین بر همه آشکار است که اگر مجلسی با دید نقادانه به دولت در مدیریت کشور یاری رساند در واقع به فلسفه اصلی وجودی خود عمل کرده و اگر غیر از این باشد و بعضا شاهد گروکشی های سیاسی مرسوم در برخی موارد همچون دادن رای اعتماد به وزرا باشیم، کمی از آن فریضه عدول کرده است.
عرصه انتخابات مجلس و برگزیده شدن نمایندگان چون در محدوده خاصی بنام حوزه های انتخابیه صورت میگرفته به نسبت انتخابات ریاست جمهوری همواره شاهد معادلات دیگری بوده است. در برخی موارد متاسفانه شاهد جمع آوری رأی با ایجاد انگیزه های قومی، محلی و اخیرا مالی توسط برخی کاندیداها بوده ایم و همین موضوع –که به وضوح در تیر رس چشم بیدار مردم میباشد- موجب ظهور اصطلاح “پول کثیف” در مجال انتخاباتی و پیگیری و کشمکش های اخیر وزارت کشور و مجلس شده است. انتخابات مجلس در بسیاری از شهرهای کوچک گاها کاملا غیرهمسو با جریان سیاسی حاکم وقت بر دولتها نیز بوده است زیرا انگیزه های تاثیرگذار بر رای مردم در آن مناطق انگیزه ای غیرسیاسی و صرفا قومی و محلی بوده است. (البته تاکید میگردد گاهاً)
این در حالی است که انتخاب رئیس جمهوری در پی یک نگرش عام سیاسی، ظهور “گفتمانی جدید” به نسبت دولت قبل و بیان اهدافی متفاوت صورت میگیرد و معمولا بنا به ذات یک انتخابات کشوری، “موجی همه گیر”در کشور به جریان افتاده و در اکثر موارد رأی خارج شده از صندوق های نقاط مختلف کشور همگون بوده و منجر به سیطره یک فکر سیاسی مشترک بر مناطق مختلف میهن شده است.
از این روی، به بیان چند سوأل در خصوص طرح استانی شدن انتخابات مجلس میپردازیم:

– آیا با توجه به نوع و مدل انتخابات محلی مجلس در شهرستانها، استانی شدن آن موجب گسترش نزاع قومی در سطح استان نمیگردد؟
– آیا شاهد گرایش بیش از پیش نامزدها به کانونهای قدرت و ثروت با هدف پوشش تبلیغات انتخاباتی در سطح استانها نخواهیم بود؟ آیا بکارگیری اصطلاح شوم “پول کثیف” در انتخابات تشدید نمی یابد؟
– آیا کاندیداهایی که همیشه خود را مستقل معرفی نموده اند توان آن را خواهند داشت که دامنه فعالیتی خود را تا سطح یک استان گسترش دهند؟ آن هم مستقل؟
– آیا امکان این مهم وجود دارد که نمایندگان یک استان با دیدی برابر به نقاط مختلف استان بنگرند؟
– آیا تمرکزگرایی در استانها تشدید نمیگردد؟

و چندین سوال و دغدغه دیگر که این روزها توسط تعداد کثیری از مخالفین این طرح مطرح میگردد.

اینجانب به عنوان یک فعال اجتماعی اگر بخواهم عقیده خود را نسبت به جریان مذکور اعلام کنم، باید عرض کنم که ماهیت و کلیت استانی شدن انتخابات میتواند فی نفسه و در معنای تام ایده ای نو و دارای پتانسیل های فراوان جهت “تطور و دگردیسی مفهوم انتخابات” باشد و جای دارد از دلسوزان این عرصه که در حال پیگیری امور میباشند سپاسگزاری کنم، لیکن بصورت مشروط!
بدون تردید، عملیاتی شدن هر طرح بنیادین و مهم نیازمند فراهم نمودن شرایط اجرای آن توسط پیش شرط های حیاتی است. برای مثال اگر خود را یک سوارکار بدانیم که تا کنون در یک مسابقات محلی شرکت میکردیم و موفق نیز بوده ایم آیا میتوانیم بدون ایجاد یک تغییر شگرف در بحث آماده سازی جمعی پا به مسابقاتی برون مرزی بگذاریم؟ اینجاست که مفهوم هم تیمی، هم فکر، پشتیبان و یک اسلوب واحد به میان می آید تا ابتدا با تدوین یک برنامه جامع و تثبیت پایبندی به آن، در مسابقات مذکور آن هم بعنوان نماینده یک تیم شرکت نموده و برد و باخت خود را نه فقط متعلق به شخص سوارکار که سهم یک گروه از شرکت در یک مسابقه بدانیم.

تغییر و توسعه صحنه انتخابات مجلس از حوزه های انتخابیه شهرستانی به سطح استانها نیز نیازمند این است که احزاب سالم، شناسنامه دار و پاسخگو ابتدا موجودیت و هویت خود را در ادبیات سیاسی کشور به اثبات برسانند و پس آن ضمن معرفی کاندیداهای منسوب به خود از عملکرد آنها دفاع نمایند. در این صورت خواهد بود که احزاب با پاسخگویی و مسئول دانستن خود نسبت به عملکرد افراد موجب شفافیت بیش از پیش خواهند شد. وگرنه انتخاباتی در این وسعت اگر با شرکت مجدد کاندیداها بصورت مستقل همراه باشد بدون شک موجب رشد و تمرکز بیشتر کانونهای قدرت و ثروت در مراکز استانها و اوج گرفتن انتخابات قومی در سطح استانها خواهد شد.
اگر از منظری دیگر بخواهیم به این موضوع بنگریم میتوانیم انتخابات ایالتی(استانی) مدنظر موافقین طرح را با انتخابات دیگر کشورهای مترقی مقایسه کنیم. به زبان ساده و بصورت خلاصه که بگوئیم: در سایر کشورها انتخابات بصورت پارلمانی برگزار میگردد و پس از اینکه احزاب سیاسی لیست مورد تائید کاندیداهای خود را منتشر نمودند، انتخابات حزبی برگزار میشود و هر حزبی که تعداد بیشتری از کرسی های مجلس(پارلمان) را تصاحب کرد شانس بیشتری برای معرفی نخست وزیر و در دست گرفتن زمام اداره کشور خواهد داشت.

این درحالی است که شاکله سیاسی اداره کشورمان با کشورهای مذکور کاملا متفاوت بوده و بازهم در شرایط کنونی اجرای طرح انتخابات استانی را توجیه نمیکند. در این بین دو بحث کلیدی مطرح میشود:
– آیا برگزاری انتخابات استانی مجلس پیش زمینه ای برای یک تغییر شگرف در اداره کشور خواهد بود؟ آیا در اندیشه موافقین این طرح، بحث برگزاری انتخابات پارلمانی در آینده مطرح است؟ که البته این مهم نیازمند بازنگری در قانون اساسی و تغییر روند انتخاب زمامدار دولت (از رئیس جمهور به نخست وزیر) میباشد.
– آیا با فعال شدن احزاب و انتخاب نمایندگان مجلس بصورت استانی دارای یک مجلس حزبی خواهیم بود؟ که این وجه نیز با توجه به عدم تاثیرگذاری مجلس در انتخاب دولت باز هم به یک دور و تسلسل می انجامد.
چنانچه روشن است طرح انتخابات استانی مجلس طی سالیان گذشته چندین بار به صحن علنی آمده و هر بار بازگشت خورده است. اینکه در این دوره با چه هدفی مجددا پا به میدان گذارده است شفاف نیست ولی تصویب قانون اخیر “عدم نیاز به بررسی صلاحیت نمایندگان فعلی در دور آینده” که البته به تائید شورای نگهبان قانون اساسی نرسید، موجب تعجب فراگیر سیاسیون گشت و همه اذهان را آماده نمود تا شاهد پیگیری و تصویب طرح انتخابات استانی تحت هر شرایطی باشیم. در همین راستا، مصوبات اخیر مجلسی ها به شکل ویژه ای به دور از محاسبات معمول گذشته بوده، بطوریکه در استانها بازار بذل و بخشش های انتخاباتی، وعده و وعیدهای آینده نگرانه، انتصابهای گروهی و… از هم اکنون داغ شده است.

و اما سخن آخر…

خدا را چه دیده اید!! شاید با این منوال در این دوره، شاهد برگزاری انتخابات مجلس بصورت استانی آن هم “بدون فعالیت احزاب” متعهد، کارآمد و دارای مرام نامه مشخص باشیم!