عصر جنوب: «مای تصفیه؛ آب تصفیه …». صدای فریاد «أبو سعد» از بلندگوی وانت قراضه اش، هر صبح در کوچه ها طنین می اندازد. او به آنها که چندین سال است از آب شیرین کارون محروم شده اند، بشکه های آب شیرین می فروشند.

«قاسم» برای خرید بشکه ای آب آمده است. می گوید: در خرمشهر چندین سال است آب شور شده و قابل خوردن نیست. آب را بشکه ای می خریم، چون دستگاه تصفیه آب خانگی گران است. دولت چندین بار وعده داده که مشکل آب آشامیدنی ما را حل کند. اما انگار زمان تحقق وعده ها هنوز فرانرسیده است. آب کارون را این طرف و آن طرف برده اند که مشکل بقیه استان ها را حل کنند؛ ولی ما مانده ایم بدون آب.

دو شورای بهشت آباد

«کارون» از یک دهه پیش، با تنش روبه رو شده است. سدسازی، خشکسالی و طرح های انتقال آب، این رودخانه را به احتضار کشانده اند. از اولین طرح انتقال آب، نیم قرن پیش؛ تا کوهرنگ ۳ را که در آستانه بهره برداری است، اهالی کارون، تاب آوردند. «بهشت آباد» اما صدای همه را درآورده است. این طرح که ابتدا برای انتقال یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب از کارون به اصفهان برنامه ریزی شده بود، دو وزیر نیروی دولت های دهم و یازدهم را تا آستانه استیضاح پیش برد. طرح اگر چه با مخالفت سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان بازرسی، مرکز پژوهش های مجلس و دفتر فنی سازمان مدیریت منابع آب رو به رو شد؛ با این حال شورای عالی آب در تنها جلسه خود در دولت قبل و تحت فشارهای نمایندگان اصفهان در مجلس برای استیضاح نامجو وزیر نیرو، رای به اجرای بهشت آباد داد. بعد از آن، روحانی، رئیس جمهوری در سفر خود به خوزستان وعده داد که آب کارون فقط برای مصارف آشامیدن منتقل می شود. همین مساله بهانه ای شد تا طرح «بهشت آباد» به طرح «تامین آب شرب اصفهان» تغییر نام یابد. در این میان مردم از پا ننشستند. هفت زنجیره انسانی حمایت از کارون در اهواز و چندین زنجیره در چهارمحال و بختیاری در مخالفت با طرح انتقال آب تشکیل شد. در نهایت شورای عالی آب در آخرین نشست خود مصوبه اش را اصلاح کرد و قرار شد ۵۸۰ میلیون مترمکعب آب از سرشاخه های کارون، منحصرا برای شرب استان های یزد، کرمان و اصفهان به وسیله لوله منتقل شود.

یارانه برای بهشت آباد

عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی اما می گوید: با انتقال آب کارون به هر صورتی مخالف هستیم (چه با اجرای تونل و چه به صورت لوله). این طرح برای تامین مصارف آب کشاورزی و صنعت اصفهان اجرا می شود که به هیچ وجه کارشناسی نیست.

«سید شریف حسینی» با اشاره به ادعای اصفهان مبنی بر کمبود آب آشامیدنی، اظهار می کند: ما با تامین آب آشامیدنی مخالف نیستیم به شرطی که ثابت شود این استان به آن نیاز دارد. این در حالی است که بر اساس مستندات معتقدیم که کمبود آب شرب در میان نیست.

نماینده مردم اهواز، باوی و حمیدیه در مجلس شورای اسلامی هشدار می دهد: با انتقال آب کارون زندگی ۸ میلیون نفر که در ارتباط نزدیک با این رودخانه به شکل مستقیم و غیر مستقیم قرار دارند به خطر می افتد و جلگه خوزستان به شوره زاری لم یزرع مبدل می شود. نمی توان برای آباد کردن یک منطقه، منطقه دیگری را از بین برد.

وی با بیان این که مردم خوزستان با منطق، استدلال علمی و دلایل کارشناسی با انتقال آب کارون مخالفند و همواره پرسش ها و ابهامات فنی و تخصصی آن ها بدون پاسخ مانده است، می افزاید: طرح بهشت آباد برای انتقال یک و نیم میلیارد مترمکعب آب کارون، با هزینه ۱۲ هزار میلیارد تومان برنامه ریزی شده است. این پول یک پنج بودجه عمرانی کشور و معادل سه ماه یارانه هفتاد و پنج میلیون ایرانی است که می توان با صرف آن ۳ پالایشگاه بزرگ را راه اندازی و بهره برداری کرد.

این نماینده مجلس، چهار شرط یونسکو را برای اجرای طرح های انتقال آب، رعایت منافع حوزه مبداء، مدیریت منابع در حوزه مقصد، عدم ایراد خسارت زیست محیطی به مبداء و تقسیم عادلانه منافع انتقال آب بین مبدا و مقصد اعلام می کند و می افزاید: هیچ کدام از این شروط مبتنی بر منطق علمی و پژوهش های کارشناسی در موضوع انتقال آب کارون به وقوع نپیوسته است. به عنوان مثال آب شرب شهرهای پایین دست کارون از جمله اهواز غیر بهداشتی و نامطلوب است.

حسینی کوچ اجباری مردم خوزستان را کمترین نتیجه انتقال آب کارون می داند و اضافه می کند: تبعات این طرح تغییر اقلیم، خشکسالی، نابودی نخلستان ها، هجوم ریزگردها و برهم زدن اکوسیستم هزاران ساله منطقه است. جلگه خوزستان به جهنم خوزستان مبدل می شود و با کاهش آب کارون باید در انتظار شوری (EC ) 6 هزار میکروموس در مقطع آبادان و خرمشهر باشیم و آن زمان دیگر نمی دانم باید چه پاسخی در برابر صبر و تحمل و نجابت مردم آن منطقه داشته باشیم.

وی با اشاره به تحلیل های اشتباه درباره وجود آب مازاد در خوزستان، تصریح می کند: برخی تصور می کنند آب کارون به خلیج فارس می ریزد، این در حالیست که با کاهش آورد کارون، آب دریا به آن نفوذ کرده و آب شیرین را شور کرده است. هم اکنون شاهد برگشت ۱۴۰ کیلومتر آب خلیج فارس به رودخانه هستیم، ۷۰ کیلومتر تا منطقه حفار و ۷۰ کیلومتر تا دارخوین.

کشاورزی در کارون؛ ممنوع

خوزستان دارای ۳ میلیون هکتار زمین قابل کشت است که حدود ۲ میلیون هکتار آن اطراف رودخانه های کارون و دز (حوزه کارون بزرگ) قرار دارند. اما با وجود شرایط مساعد برای دو تا سه نوبت کشت در هر سال، به دلیل کمبود آب حدود یک سوم این اراضی زیرکشت می رود.

عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه چمران اهواز می گوید: کمبود آب نه تنها باعث شده بسیاری از اراضی زیر کشت نرود، بلکه بعضی کشت ها نیز برای کشاورزان خوزستانی ممنوع شده است. کشت تابستانه از برنامه ریزی ها حذف شده و حتی گندم که کشت اصلی محسوب می شود نیز صورت نمی گیرد. این در حالیست که معیشت مردم وابسته به کشاورزی است.

«مجید نبی پور» وضعیت کشاورزان خوزستان را با توجه به کمبود آب بحرانی می داند و می افزاید: با وجود افزایش شوری کارون در نتیجه آبگیری سد گتوند، اکنون نیاز به آب بیشتری برای کاهش اثرات شوری داریم و نباید آب را منتقل کرد.

تکیه بر طرح شکست خورده

رئیس انجمن مهندسان صنعت آب خوزستان نیز بحران آب در کشور را یک بحران عمومی می داند و می گوید: پیش بینی نقشه های پیشیابی و روند خشکسالی های گذشته نشان می دهد که این بحران باقی می ماند و شدیدتر می شود.

«حمیدرضا خدابخشی» با اشاربه ذهنیت اشتباهی که درباره پرآبی خوزستان وجود دارد اظهار می کند: خوزستان «پرآب» نیست، بلکه معبر رودخانه هاست. میانگین بارندگی ۲۵۰ میلیمتر و تبخیر ۲۵۰۰ میلیمتر نشانه موازنه شدید منفی در این استان است.

وی توضیح می دهد: رودخانه هایی که از استان های چهارمحال، لرستان، کهگیلویه و همدان سرچشمه می گیرند از خوزستان عبور می کنند، اما مزیتی که خوزستان دارد جلگه ای و حاصلخیز بودن آن است که امکان بهره برداری از آب و کشاورزی را مهیا می کند. آنهم به صورت محدود. زیرا شرایط کم آبی خوزستان امکان توسعه اراضی را آنطور که قبلا تصور می شد، نمی دهد و باید به سمت افزایش راندمان آبی رفت. تا بتوانیم محیط زیست و تالاب هایمان را حفظ کنیم.

خدابخشی با بیان اینکه به طرح های کشاورزی مجوز تخصیص داده نمی شود، می افزاید: کمبود منابع آبی تا حدی است که برای هیچ متقاضی جدیدی پروانه بهره برداری آب صادر نمی شود. بنابراین انتقال آب مفهومی جز وارد کردن تنش به منابع آبی ندارد.

وی تصریح می کند: در ۱۵ سال اخیر هیچ طرح جامع مطالعه شده ای در آب کشور وجود نداشته و آخرین مطالعات به وسیله شرکت «جاماب» انجام شده است. از سوی دیگر مبنای این طرح استفاده ۸۰ درصدی از منابع آب است که بر اساس اعلام وزارت نیرو غلط است و نباید بیش از ۴۰ درصد منابع تجدیدپذیر استفاده شود.

خدابخشی مبنای طرح های انتقال آب را مطالعات جاماب عنوان می کند و می گوید: چگونه می توان به مبانی مطالعات طرحی تکیه کرد که در سال ۸۷ انجام شده و نظریه های غلطی را نیز ارائه داده است. در این مطالعات طرح های مصوب آب بر خوزستان در سطوح واقعی در نظر گرفته نشده و هم اکنون قبل از به ثمر رسیدن این طرح ها خوزستان دچار کم آبی است.

به گفته وی، با این تفاصیل چنانچه در سرشاخه ها، کنترل منابع به صورت یک جانبه و دور از منطق کارشناسی باشد، آیا خوزستان، قلب تپنده اقتصاد کشور، می تواند بحران های ملی ناشی از تحمیل تنش های آبی حاصل از انتقال آب از کارون را تحمل کند؟

سناریوی تکراری استیضاح

دولت هنوز موضع خود را در مقابل طرح بهشت آباد شفاف نکرده است. اخبار گوناگونی اما از گوشه و کنار به گوش می رسد. آیا وزیر نیرو تهدید به استیضاح نمایندگان اصفهان را تحمل می کند یا به اجرای بهشت آباد تن می دهد؟

روزنامه همشهری/نادره وائلی زاده