وزیر بهداشت کاهش نزولات آسمانی، خشکسالی و کاهش ورودی آب سدها را بخشی از عوامل ایجاد ریز گردها نام برد و گفت: متاسفانه گرد و غبار در این منطقه به سرعت ایجاد شد و به اعتقاد بنده باید با استفاده از مطالعات بین المللی و محققینی که به اکوسیستم کشورمان تسلط کافی دارند، بتوانیم در رفع این مشکل قدمی برداریم. وزیر بهداشت با اشاره به اینکه متاسفانه خشکسالی بخشی از زندگی ما شده است، در ادامه گفت: در بازدیدی که از حمیدیه، سوسنگرد، هویزه، طلاییه، جفیر کوشک و تالاب های هورالعظیم در نقطه صفر مرزی داشتیم مشخص شد که بخش عمده ای از گرد و خاک مربوط به این منطقه بود و بادی که از سمت کشور عراق می وزد این مسئله را ثابت می کند.

۲۰ سوال و جواب درباره‌ طوفان ریزگردی
س: توفان ریزگردی چیست؟
ج: توفان ریزگردی یک پدیده هواشناسی‌ست که در مناطق خشک و نیمه خشک جهان رخ می‌دهد. وزش بادهای شدید که ذرات معلق خاک را با خود حمل می‌کنند به نام توفان ریزگردی یا توفان غبار شناخته می‌شوند.

س: ریزگردها چطور ایجاد می‌شوند؟
ج: گرم شدن سیاره زمین باعث ایجاد تغییرات اقلیمی شده و در نتیجه رطوبت خاک کاهش پیدا کرده است. همزمان پوشش گیاهی در بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک جهان، منجمله در ایران و کشورهای همسایه، از بین رفته است. در نتیجه هر بار که باد شدید می‌وزد لایه سطحی زمین‌ها که سست شده روبیده می‌شود و بصورت غبار و ذرات معلق با باد جابجا می‌شود.

س: اندازه ذرات ریزگردی چقدر است؟
ج: ذرات ریزگردی می‌توانند به کوچکی صفر میکرومتر تا هزار میکرومتر باشند (هر میکرومتر یا میکرون یک میلیونیوم متر است. ضخامت موی معمولی سر ۹۰ میکرون است).

س: آیا خشکسالی منجر به شدید شدن غلظت ریزگردها می‌شود؟
ج: بله. هر عاملی که منجر به کاهش رطوبت خاک بشود به افزایش غلظت ریزگردها کمک می‌کند.

س: سریع‌ترین راه جلوگیری از تولید ریزگردها چیست؟
ج: تثبیت خاک. به هر روشی که بتوان خاک را از روبیده شدن توسط باد حفظ کرد می‌توان تولید ریزگردها را کاهش داد.

س: آیا تولید ریزگردها اثرات اقتصادی دارد؟
ج: بله. ریزگردها محصول از دست رفتن خاک‌های حاصلخیز کشاورزی و بیابانی شدن اراضی هستند. تغییر زمین‌های کشاورزی به زمین‌های بایر منجر به کاهش محصولات کشاورزی و از دست رفتن منابع غذایی و مشاغل مرتبط با آن‌ها خواهد شد.

س: آیا مردم می‌توانند برای کاهش ریزگردها فعالیت کنند؟
ج: خیر. تولید ریزگردها ناشی از تغییرات در مقیاس‌های بزرگ‌تر نظیر خشکسالی و از بین رفتن پوشش گیاهی‌ست. در چنین مقیاس‌هایی مردم نقش مستقیمی در ایجاد یا کاهش ریزگردها ندارند. تنها بخشی که مردم در آن بطور نسبی اثرگذارند اصلاح روش‌های کشاورزی‌ست. درخواست‌های نهادهای مردمی از دولت برای کاهش ریزگردها از جمله فعالیت‌های زیستمحیطی و اجتماعی در سراسر جهان است.

س: آیا دولت می‌تواند در مورد کاهش ریزگردها در داخل کشور اقداماتی انجام دهد؟
ج: بله. از طریق تغییر الگوهای کشاورزی منطبق با شرایط کم آبی، تثبیت خاک از طریق کاشت گیاهان مقاوم در برابر خشکی. حفظ منابع آب در سفره‌های آب زیرزمینی. افزایش قابل توجه برنامه‌های آموزش عمومی در زمینه محیط زیست.

س: کدام یک از کشورهای جهان بیش از همه در معرض ریزگردها هستند؟
ج: تمام مناطق خشک جهان که در محدوده جغرافیایی کشورها قرار می‌گیرند در معرض ریزگردها هستند. این مناطق از جمله شامل بخش‌هایی از کانادا و مرکز امریکا، شمال افریقا، شبه جزیره عربستان، ایران، پاکستان، اردن، عراق، اسرائیل، روسیه، آسیای میانه، هند، چین، کره شمالی و جنوبی و استرالیا هستند.

س: آیا بجز سیاره زمین در سایر سیارات منظومه شمسی نیز توفان گردباد وجود دارد؟
ج: بله. در نزدیک‌ترین همسایه زمین یعنی مریخ توفان ریزگردی به سرعت ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت می‌وزد.

س: چه کسانی بیشتر در معرض عوارض ریزگردها هستند؟
ج: نوزادان، کودکان، نوجوانان، افراد مسن، زنان باردار، کسانی که دچار مشکلات تنفسی نظیر آسم یا برونشیت هستند، بیماران قلبی، کارگران ساختمانی و کشاورزان.

س: چگونه می‌توان از عوارض انسانی ریزگردها جلوگیری کرد؟
ج: با کاهش فعالیت‌های خارج از محیط‌های بسته و استفاده از ماسک. به کار گرفتن وسایل تصفیه هوا در محیط‌های بسته.

س: آیا می‌توان از وقوع توفان‌های ریزگردی مطلع شد؟
ج: بله. ایستگاه‌های هواشناسی قادرند تغییرات حرارتی، فشار، شفافیت هوا و سرعت و جهت بادها را پیش‌بینی کنند و وقوع توفان‌های ریزگردی را به اطلاع شهروندان برسانند.

س: آیا توفان ریزگردی سوابق تاریخی برای ایرانیان دارد؟
ج: بله. هرودوت به مدفون شدن سپاه کمبوجیه دوم پادشاه هخامنشی در واحه آمون مصر به دلیل توفان ریزگردی اشاره می‌کند.

س: نزدیک‌ترین منبع ریزگردی به ایران در کجاست؟
ج: در کشور عراق.

س: منبع ریزگردهای عراق در کجاست؟
ج: در خشک شدن نیزارهای مشترک میان عراق و ایران و کاهش ورودی آب به رودخانه‌های دجله و فرات و خشک شدن زمین‌های اطراف این دو رودخانه.

س: در صورت ادامه وضع موجود در عراق چه شرایطی اقلیمی برای این کشور و نواحی مجاور ایجاد خواهد شد؟
ج: طبق تخمین وزارت محیط زیست عراق در صورت ادامه وضع موجود در ده سال آینده این کشور سالانه شاهد ۳۰۰ توفان ریزگردی خواهد بود. وزش بادهای غربی- شرقی در ایران منجر به حرکت ریزگردهای عراق به مناطق مجاور خواهد شد.

س: نزدیک‌ترین منبع ریزگردی داخل کشور در کجاست؟
ج: در دامنه‌های البرز، دشت کویر، دریاچه نمک و مناطق حاشیه کویر.

س: آیا کاهش میزان آب در ایران به افزایش منابع ریزگردی داخلی منجر خواهد شد؟
ج: بله. از دست رفتن آب باعث خشکی بیشتر اراضی و فرسایش بیشتر لایه‌های سطحی می‌شود. خاک که در بالاترین لایه سطح زمین قرار می‌گیرد با از دست دادن رطوبت خود، چسبندگی دانه‌ای و چسبندگی به لایه زیرین را از دست می‌دهد و با وزش بادهای نیمه شدید به حرکت درخواهد آمد.

س: آیا باید سبک زندگی مردم در مناطقی که تحت وزش ریزگردها هستند تغییر کند؟
ج: تجربیات جهانی در زمینه تثبیت خاک نشان داده که می‌توان وضعیت را تحت کنترل درآورد همچنان که برنامه‌های احیاء نیزارهای عراق بخشی از حیات طبیعی این مناطق را تامین کرده است. تنها عامل تعیین کننده در کنترل وضعیت تثبیت خاک تغییر اولویت‌‌های ملی به نفع برنامه‌های زیستمحیطی و بودجه بندی برای حفظ تداوم آن‌هاست.