رودخانه کرخه از مناطق میانی و جنوب‌ غربی رشته کوه‌های زاگرس در نواحی غرب و شمال غرب کشور سرچشمه گرفته و پس از طی مسافتی در حدود ۹۰۰ کیلومتر در امتداد شمال به جنوب، سرانجام در مرز مشترک ایران و عراق به هورالعظیم می‌ رسد.

رودخانه کرخه پس از رودخانه های کارون و دز سومین رودخانه بزرگ ایران از نقطه نظر آبدهی محسوب می ‌شود. رودخانه کرخه از شمال به سوی جنوب جریان دارد و پس از گذر از کنار آثار شوش باستان به سوی غرب تغییر مسیر می ‌دهد. در ۴۰ کیلومتری شمال اهواز مسیر آن دوباره تغییر کرده و وارد عراق می‌ شود.

کرخه در عراق به رودخانه‌ ای که از پیوستن دجله و فرات پدید آمده می ‌پیوندد. بزرگ ‌ترین سد ایران روی رود کرخه ساخته شده و سد کرخه نام دارد. نام کرخه نامی بسیار باستانی است و نام منطقه و حکومتی کهن در جنوب خوزستان بوده‌ است. سد کرخه یکی از بزرگ‌ ترین سدهای خاکی دنیا و بزرگ‌ ترین سد خاکی ایران و خاورمیانه است. این سد بر رودخانه کرخه در ۲۲ کیلومتری شمال غربی شهرستان اندیمشک در استان خوزستان ساخته شده است. سرشاخه‌ های اصلی تشکیل دهنده رودخانه کرخه، رودخانه ‌های سیمره، کشکان، قره سو، گاماسیاب و چرداول هستند.

آبگیری سد سیمره متوقف شود

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان  با اشاره به کمبود فراوان آب در حوزه کرخه پس از  آبگیری سد سیمره در استان ایلام عنوان می کند: ظرفیت نهایی ذخیره آب پشت این سد، یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون متر مکعب است که برنامه ریزی های لازم در راستای آب گیری این حجم وسیع آب صورت گرفته است.

کیخسرو چنگلوایی با تاکید به لزوم به تعویق افتادن آبگیری سد سیمره می افزاید: در این زمان ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب پشت این سد ذخیره شده و همچنان نیز در حال آبگیری است. متاسفانه آب گیری سد سیمره یک بازی دو سر باخت برای کشاورزی خوزستان محسوب می شود و کشاورزی ما را در معرض آسیب جدی قرار می دهد.

وی با بیان اینکه اراضی کشاورزی خوزستان فدای آبگیری سد سیمره و آبیاری ۱۰هزار اراضی کشاورزی دشت عباس استان ایلام می شود، می گوید: پیشنهاد جهاد کشاورزی خوزستان این است که ۳۰۰ میلیون متر مکعب از آب ذخیره شده پشت این سد به منظور آبیاری زمین های زراعی خوزستان رها سازی شود.

کاهش ورودی آب به هورالعظیم

احمدرضا لاهیجان زاده مدیرکل محیط زیست خوزستان عنوان می کند: هورالعظیم یکی از تالاب های بسیار با ارزش در جهان محسوب می شود و جزو تالاب های به جا مانده از مجموعه تالاب های بین النهرین است. حدود ۱۳۰ هزار هکتار از این تالاب در خاک ایران و حدود ۳۰۰ هزار هکتار آن در خاک عراق بوده و به صورت کلی مساحت تالاب حدود ۴۵۰ هزار هکتار است.

وی می افزاید: هورالعظیم از بابت تنوع زیستی یکی از تالاب های منحصر به فرد است و این تالاب به دلیل رطوبتی که در منطقه ایجاد می کند از نظر اقلیم هم خیلی مهم است و به عنوان سدی در مقابل طوفان های غباری که از سمت عراق می آید، عمل می کند.

تالاب یک بستر طبیعی در مقابل گرد و غبار و تعدیل کننده دما است. دمای منطقه را کاهش می دهد. یک جایگاه خیلی ویژه ای دارد و علاوه بر این ارزش اقتصادی خیلی بالایی هم دارد

مدیرکل محیط زیست خوزستان تصریح می کند: این تالاب یک بستر طبیعی در مقابل گرد و غبار و تعدیل کننده دما است. دمای منطقه را کاهش می دهد. یک جایگاه خیلی ویژه ای دارد و علاوه بر این ارزش اقتصادی خیلی بالایی هم دارد. هم اینکه از نظر ماهیانی که صید می شود و پستانداران مانند گاومیش و گاو زندگی مردم منطقه از طریق این تالاب تامین می شود.

لاهیجان زاده ادامه می دهد: این تالاب از طریق رودخانه کرخه در ایران و دجله و دویرج در عراق تغذیه می شود. در خاک ایران عمده ترین منبع تغذیه کننده اش رودخانه کرخه است. به دلیل یک خاکریز مرزی که در تالاب ایجاد شده، تالاب به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم شده که آب بخش شرقی از کرخه تامین می شود.

وی یادآور می شود: هرگونه تغییر در عدم تامین حق آبه تالاب، تاثیر مستقیمی بر وضعیت تالاب می گذارد. برآورد ما این است که تالاب در سال باید یک و شش دهم میلیارد مکعب آب واردش بشود تا بتواند کاربری های خودش را داشته باشد.

مدیرکل محیط زیست خوزستان تاکید می کند: امسال متاسفانه هم وضعیت بارندگی در بالادست و هم در پائین دست کرخه مناسب نبوده و این امر باعث شده که سازمان آب و برق خوزستان اجازه بدهد که فقط ۶۰ دصد از اراضی قابل کشت دشت آزادگان به زیر کشت برود به علت کمبود آب. تا کنون رقم خیلی خیلی پائینی از حق آبه تالاب تامین شده است.

لاهیجان زاده در پایان می گوید: با وجودی که حدود ۲۵ تا ۳۰ متر مکعب آب از رودخانه دز وارد کرخه می شود ولی باز هم جوابگو نبوده و حتی جوابگوی کشاورزی منطقه هم نبوده و عملا آب خیلی ناچیزی به تالاب هورالعظیم می رسد.

خشک شدن کرخه همزمان با کشت پائیزه

محمد غانمی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان هویزه می گوید: شهرستان هویزه از نظر جغرافیایی در منتهی الیه رودخانه کرخه نور بوده و معمولا مازاد آب به سمت هویزه می آید. در واقع بالا دستی ها آب مورد نیاز خود را استفاده کرده و اضافه بر نیازشان سمت ما می آید.

وی بیان می کند: کلیه کشاورزانی که در شهرستان حمیدیه و قسمتی از اهواز از کرخه نور آب برداشت می کنند مناطق بالا دستی محسوب می شوند. ما در این مسیر از دو نقطه دیگر هم تزریق آب داریم که اولین نقطه کانال (mc) و بعد نیز کانال معرض که آب رودخانه نیسان را پمپاژ می کند.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان هویزه ادامه می دهد: این دو کانال چون زمین های هویزه جلگه ای هستند و شیب کم کف رودخانه و دبی آب جاری در رودخانه کف آب، شیب آن به گونه ای است که آب رو به پائین دست نمی رساند به همین خاطر از این دو نقطه آب را تزریق می کنند.

غانمی یادآور می شود: همیشه اعلام می کنند که کمبود آب داریم به همین خاطر با وجود آبی که در کرخه نور تزریق می شود اما برخی مواقع با قعطی آب در رودخانه به صورت کامل مواجه می شویم. متاسفانه در طول سال به ویژه در فصل زراعی کشت گندم، رودخانه کامل خشک می شود و کشاورزان از این بابت متضرر می شوند.

وی عنوان می کند: آب رودخانه کرخه به هورالعظیم منتهی می شود ولی در برخی موارد به علت اینکه حجم ورودی آب کم می شود آب تالاب وارد زمین های کشاورزی می شود و زمین های کشاورزی این هورالعظیم سیراب می شوند ولی اکنون خود تالاب نیز با مشکل مواجه شده است.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان هویزه تاکید می کند: زمین های کشاورزی شهرستان هویزه از سه محل شامل: شبکه آبیاری و زه کشی کرخه و شاوور، رودخانه کرخه نور و شاخه رودخانه میسان تامین آب می شوند. آب رودخانه کرخه چون کنترل شده بوده و از پشت سد می آید بسیار کم است. فصل کشت گندم یا همان کشت پاییزه که به گندم، جو و کلزا مربوط است همیشه با سازمان آب و برق بر سر تامین آب مورد نیاز کشاورزی اختلاف نظر داریم.

در سال زراعی ۹۴-۹۳ تاکنون دو بار رودخانه هایمان خشک شده است. آخرین بار از تاریخ ۱۶ دی ماه کلا ورودی شهرستان که معروف به پل پیروزی است رودخانه خشک شد

غانمی با اشاره به اینکه آب شرب هویزه معمولا از رودخانه نیسان تامین می شود، اظهار می کند: در سال زراعی ۹۴-۹۳ تاکنون دو بار رودخانه هایمان خشک شده است. آخرین بار از تاریخ ۱۶ دی ماه کلا ورودی شهرستان که معروف به پل پیروزی است رودخانه خشک شده بود و این خشکی تا صبح ۲۱ دی ماه ادامه داشت.

وی عنوان می کند: چند هفته پیش سازمان آب و برق موتور پمپ های بالادست کرخه نور (حمیدیه و اهواز) را قطع کرد تا پنج روز آب داشته باشند یعنی به تعبیری آب را سهمیه بندی کرده اند. کشاوران بنابر امکانات اولیه بذر پاشی کرده و بعد هم باید آبیاری می کنند بنابراین نمی شود آبیاری را برای آنها زمانبندی کرد و استمرار آب برای کشاورزان بسیار اهمیت دارد.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان هویزه در پایان می گوید: یک هفته در آذرماه تنش آبی داشتیم و یک سری بذر پاشی کردند و باز رودخانه خشک شده بود. این تنش زمانی بود که گیاه گندم در مرحله اولیه کاشت یعنی جوانه زنی بود و بی آبی تا ۳۰ درصد باعث کاهش عملکرد می شود. تنش مرحله دوم که تا ۲۱ دی ماه تمام شده در مرحله پنجه زنی گندم ها بود و باز هم روی عملکرد و تولید در فصل برداشت اثر منفی می گذارد. تنها امیدوارم که آب مورد نیاز کشاورزان تامین شود تا دیگر شاهد این آسیب ها نباشیم.

با وجود اینکه اغلب شهرهای استان خوزستان برای کشاورزی استعداد ویژه ای دارند ولی عدم تامین آب لازم و به موقع باعث شده کشاورزان برای کشت زمین های خود همواره با مشکل مواجه شوند و این امر باعث شده کشاورزی در خوزستان با ریسک بالایی همراه باشد این در حالی است که هم اکنون مسئولان دولتی در استان از آماده سازی ۵۵۰ هزار هکتار زمین های خوزستان برای کشاورزی خبر می دهند ولی آب مناسب به کشاورزان هویزه نمی رسد.

……………………………………

گزارش: کوثر کریمی