سالهاست که چشمهای نگران مردم خوزستان به رودخانه ای خیره شده که بخشی جدایی ناپذیر از خاطرات شیرین آنها در آن رقم خورده است. کارون که شاید با سیاست های نسنجیده به باتلاقی برای دفن خاطرات شیرین مردم خوزستان تبدیل شود؛ مسئولان کشور را به آزمونی سخت که با زندگی مردم عجین شده دعوت کرده است.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به این خواسته مدیران، کارشناسان و انجمن های مردم نهاد اگر چه اعلام کرد که اجرای طرح های انتقال بدون مطالعات زیست محیطی ممنوع است اما در عین حال گفت که آب کارون تنها برای تامین آب شرب منتقل می شود.

متصدی در پاسخ به انتقادات نسبت به سازمان حفاظت محیط زیست که فشارها را دلیل موافقت با تصویب طرح های غیرکارشناسی انتقال آب کارون عنوان می کردند، سعی کرد از مواضع این سازمان دفاع کند، گفت: «سیاسی نیستیم و هر گونه تصمیم از پارسال تاکنون علمی بوده است.»

این اظهارات البته نمایندگان NGO ها را قانع نمی کند. چنانکه «داریوش بهمئی» دبیر انجمن صنفی مهندسان صنعت آب خوزستان می گوید: انتقال آب کارون برای تامین آب آشامیدنی استانهای دیگر در حالی صورت می‌گیرد که شهر‌ها و روستاهای خوزستان هنوز با مشکل کمی و کیفی آب آشامیدنی روبرو هستند. این طرح به دلیل نفوذ سیاسی دیگر استانها اجرا شده و انتظار ما این است که سازمان حفاظت محیط زیست در مقابل لابی ها برای انتقال آب کارون مواضع روشن و قابل قبول علمی اتخاذ کند.

هفت طرح؛ هفت زنجیره

مخالفت با انتقال آب از سرشاخه های کارون چند سالی بالا گرفته است. حالا چهارمحالی ها هم به خوزستانی ها پیوسته اند. این اعتراضات از کارشناسان حوزه آب شروع شد و دامنه اش اکنون به مردم رسیده است. به طوری که هفت زنجیره انسانی در اهواز با شعار «ما کارون را نجات می دهیم» در یک سال گذشته شکل گرفت.

«کارون» از یک دهه پیش، با چالش روبرو شده است. از اولین طرح انتقال آب در نیم قرن پیش تا تونل بزرگ انتقال آب کوهرنگ۳ که در آستانه بهره برداری است را اهالی کارون، تاب آوردند. «بهشت آباد» اما صدای همه را درآورده است. این طرح که ابتدا برای انتقال یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب از کارون به استان های مرکزی برنامه ریزی شده بود، دو وزیر نیروی دولت های دهم و یازدهم را تا آستانه استیضاح پیش برد.

«بهشت آباد» اگر چه با مخالفت سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان بازرسی، مرکز پژوهش های مجلس و دفتر فنی سازمان مدیریت منابع آب رو برو شد ولی شورای عالی آب در دولت احمدی نژاد، رای به اجرای بهشت آباد داد. بعد از آن، روحانی، رئیس جمهوری در سفر خود به خوزستان وعده داد که آب کارون فقط برای مصارف شرب منتقل می شود. همین مسئله بهانه ای شد تا طرح «بهشت آباد» به طرح «تامین آب شرب اصفهان» تغییر نام یابد. در نهایت شورای عالی آب در آخرین نشست خود مصوبه اش را اصلاح کرد و قرار شد ۵۸۰ میلیون مترمکعب آب از سرشاخه های کارون، منحصرا برای شرب استان های یزد، کرمان و اصفهان به وسیله لوله منتقل شود.

یارانه برای بهشت آباد

عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی اما در این خصوص به خبرنگار می گوید: با انتقال آب کارون به هر صورتی مخالف هستیم (چه با اجرای تونل و چه به صورت لوله). این طرح برای تامین مصارف آب کشاورزی و صنعت اصفهان اجرا می شود که به هیچ وجه کارشناسی نیست.

سید شریف حسینی با اشاره به ادعای اصفهان مبنی بر کمبود آب آشامیدنی، اظهار می کند: ما با تامین آب آشامیدنی مخالف نیستیم به شرطی که ثابت شود این استان به آن نیاز دارد. این در حالی است که بر اساس مستندات معتقدیم که کمبود آب شرب در میان نیست.

نماینده مردم اهواز، باوی و حمیدیه در مجلس شورای اسلامی هشدار می دهد: با انتقال آب کارون زندگی هشت میلیون نفر که در ارتباط نزدیک با این رودخانه به شکل مستقیم و غیر مستقیم قرار دارند به خطر می افتد و جلگه خوزستان به شوره زاری لم یزرع مبدل می شود. نمی توان برای آباد کردن یک منطقه، منطقه دیگری را از بین برد.

وی با بیان اینکه مردم خوزستان با منطق، استدلال علمی و دلایل کارشناسی با انتقال آب کارون مخالفند و همواره پرسش ها و ابهامات فنی و تخصصی آنها بدون پاسخ مانده است، می افزاید: طرح بهشت آباد برای انتقال ۱.۵ میلیارد مترمکعب آب کارون، با هزینه ۱۲ هزار میلیارد تومان برنامه ریزی شده است. این پول یک پنجم بودجه عمرانی کشور و معادل سه ماه یارانه ۷۵ میلیون ایرانی است که می توان با صرف آن سه پالایشگاه بزرگ را راه اندازی و بهره برداری کرد.

این نماینده مجلس، با بیان اینکه طرح های انتقال آب با قوانین بین المللی نیز مغایر است، می افزاید: چهار شرط یونسکو برای اجرای طرح های انتقال آب، رعایت منافع حوزه مبداء، مدیریت منابع در حوزه مقصد، عدم ایراد خسارت زیست محیطی به مبداء و تقسیم عادلانه منافع انتقال آب بین مبدا و مقصد است که هیچ کدام از این شروط رعایت نشده است. به عنوان مثال آب شرب شهرهای پایین دست کارون از جمله اهواز غیر بهداشتی و نامطلوب است.

وی با اشاره به تحلطرح بهشت آباد برای انتقال ۱.۵ میلیارد مترمکعب آب کارون، با هزینه ۱۲ هزار میلیارد تومان برنامه ریزی شده است. این پول معادل سه ماه یارانه ۷۵ میلیون ایرانی است که می توان با صرف آن سه پالایشگاه بزرگ را راه اندازی و بهره برداری کردیل های اشتباه درباره وجود آب مازاد در خوزستان، تصریح می کند: برخی تصور می کنند آب اضافه کارون به خلیج فارس می ریزد، این در حالیست که با کاهش آورد کارون، آب دریا پیشروی کرده و آب شیرین را شور کرده است. هم اکنون شاهد برگشت ۱۴۰ کیلومتر آب خلیج فارس به رودخانه هستیم، ۷۰ کیلومتر تا منطقه حفار و ۷۰ کیلومتر تا دارخوین.

این نماینده مجلس که در پی امضای تفاهم نامه وزیر نیرو با نمایندگان اصفهان نیز نامه سرگشاده ای به ریاست جمهوری نوشته بود، تصریح می کند: آب خوزستان صدها کیلومتر مسیر را طی کرده و به زاینده رود رسیده است. اما آیا مایه شرمساری نیست که آب بیش از هزار روستای خوزستان به وسیله آب تانکر تامین می شود. آیا مردم اصفهان که ده ها هزار فرزند برومند خود را برای دفاع از خاک تفتیده خوزستان فدا کرده اند می پذیرند آب کارون درختان حاشیه زاینده رود را سیراب کند و چشم مردم روستاهای خوزستان در انتظار تانکرهای آلوده آب آشامیدنی به جاده های خاکی این مناطق خشک شود.

آب اضافه نیست

معاون مطالعات پایه و طرح‌های جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان نیز به خبرنگار مهر می گوید: متوسط آورد ۱۰ ساله رودخانه کارون ۱۴ میلیارد مترمکعب است. به عبارتی ۶۹ درصد آبدهی این رودخانه نسبت سالهای نرمال محقق شده است. روند نزولی آورد‌ها از سال ۸۳ آغاز شده است به طوری که در سال ۸۶ به ۹ میلیارد مترمکعب رسیده است.

هوشنگ حسونی زاده، کاهش آب رودخانه را بر روی کیفیت آب تاثیرگذار می داند و می افزاید: مقایسه سالهای قبل و بعد از سال ۹۰ نشان می دهد که شوری رودخانه رو به افزایش است. به طوری که شوری (EC) آب اهواز به دو هزار و ۳۰۰ میکروموس و آبادان به سه هزار و ۲۰۰ میکروموس رسیده است. این در حالیست که هنوز طرحهای جدید انتقال آب اجرا نشده است و می‌توان استنباط کرد که با اجرای طرح‌های جدید چه مشکلاتی برای کارون به وقوع می‌پیوندد.

وی با بیان اینکه طرح بهشت آباد با نام طرح «تامین آب شرب» اما در واقع با هدف تامین آب کشاورزی و صنعت اجرا می شود، تصریح می کند: بحران کارون نشان می دهد بحثهایی که درباره وجود آب اضافی در رودخانه و ریختن آب اضافه به دریا و برنامه ریزی برای آب اضافه می‌شود صحت ندارد. زیرا اکنون آب شیرینی وجود ندارد.

بهشت آباد؛ ۲۰ سال آب رایگان

استاد نمونه کشور و عضو هیئت علمی دانشکده علوم آب دانشگاه چمران اهواز نیز معتقد است:‌ پرونده انتقال آب بین حوزه ای باید در این کشور بسته شود. زیرا شرایط برای انتقال آب در هیچکدام از حوزه های کشور وجود ندارد. همه حوزه ها از نظر مصرف اشباع شده اند و دچار تنش هستند به همین دلیل انتقال آب بین حوزه ای حتی برای تامین آب شرب نیز صحیح نیست. به جای آن باید به مدیریت تقاضا و بالا بردن بهره وری آب در حوزه های آبخیز رو بیاوریم.

مهدی قمشی می گوید: متوسط نیاز آب برای هر نفر در روز دو لیتر است و می توان این نیاز را با روش های بهتری تامین کرد. بر اساس برآورد جدید حداقل ۱۲ هزار میلیارد تومان هزینه اجرای طرح تونل بهشت آباد است. به این معنی که طرح بهشت آباد آنقدر گران تمام می شود که اگر در زمان کل طرح (۲۰ سال) دولت آب شرب ساکنان استان های کرمان، یزد و اصفهان (روزانه دو لیتر برای هر نفر) را به صورت رایگان در اختیار مردم قرار دهد باز هم به صرفه تر از اجرای طرح است.

وی می افزاید: بر اساس مستندات می گویم که اصفهان حداقل تا ۲۰ سال آینده مشکل آب شرب ندارد. این طرح به دلیل فشارهای سیاسی اجرا می شود و از نظر کارشناسی به هیچ وجه قابل توجیه نیست. به طور نمونه مطالعات «زایندآب» برای اجرای طرح بهشت آباد است. معاون سابق وزیر نیرو و استاندار فعلی اصفهان در زمان ابلاغ طرح دستور مطالعه و اجرای طرح را به طور همزمان داده بود. کاملا واضح است که در این مطالعات چیدمان، هزینه ها و نحوه اجرا به صورتی بوده که طرح را قابل اجرا نشان دهد و آن را توجیه کند. ما به این کار کارشناسی نمی گوئیم.

مشاور استاندار خوزستان در امور آب اضافه می کند:‌ طرح کوهرنگ۳ نیز برای انتقال۲۵۰ میلیون مترمکعب از سرشاخه های کارون برای کشاورزی است چون اصفهان مشکل آب شرب ندارد. اما بحث این است که آنها نمی خواهند روی مدیریت تقاضا فکر کنند. قانع به آب موجود در اصفهان هم نیستند و به سهم بزرگی از کارون چشم دوخته اند. این در حالیست که حوزه آبریز هر منطقه باید به صورت مستقل مشکلات آن حوزه را مرتفع کند. حوزه اصفهان یا زاینده رود دارای پنج میلیارد مترمکعب منابع آب سطحی و زیرزمینی است که باید خود را با این مقدار وفق دهد و توسعه خود را مبتنی بر مصارف خود برنامه ریزی کند. توسعه زاینده رود نباید با نیم نگاهی به حوزه کارون اتفاق بیفتد.

قمشی اظهار می کند:‌ حالا که طرح بهشت آباد پررنگ شده و مردم حساس شده اند، اصفهان به فکر انتقال آب از سرشاخه های دیگر رودخانه کارون (بازفت و خرسان) است. اما مسئولان وزارت نیرو باید در نظر داشته باشند که خوزستان کنونی با ۲۰ سال پیش متفاوت است و آب اضافه ای ندارد. کارون دیگر تحمل تنش بیش از این را ندارد و همین حالا هم از نظر کیفیت و تغذیه تالاب و کشاورزی وضعیت بحرانی دارد. بنابراین انتقال آب از سرشاخه های کارون و دز به هر نامی که باشد باید متوقف شود. زیرا بحث آورد رودخانه است. بنابراین باید اعلام کنند که پرونده انتقال آب بین حوزه ای در کارون بزرگ برای همیشه بسته شده است.
گزارش از نادره وائلی زاده

عکس: عبدالوهاب کروشاوی