انتقال آب از سرشاخه‌های کارون و دز به مناطق مرکزی و شرقی کشور، سال‌ها است که از سوی موافقان و مخالفان این انتقال مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

این انتقال معمول آب با دلایل مختلفی از جمله آب اضافی موجود در رودخانه‌های استان ، مشکل آب کشاورزی در مناطق دیگر کشور ، توزیع یکسان آب درمناطق مختلف و همچنین جلوگیری از هدررفت آب ورودی به استان صورت می‌گیرد.

در حوضه رودخانه‌های کارون، کرخه و دز که بحث انتقال مطرح شده است ، آب اضافی وجود ندارد ضمن اینکه بررسی‌های زیست محیطی این انتقال بنا بر گفته رئیس سازمان محیط زیست انجام نشده است.

همچنین به هنگام انتقال آب از سرچشمه‌ها  باید رضایت حوضه پایین دست یعنی خوزستان جلب شود چرا که موضوع  انتقال آب از سرشاخه‌ها از نظر جغرافیایی به خوزستان مرتبط است.

بحث انتقال آب از کارون برای نخستین بار در سال ۱۳۱۸ با احداث تونلی به نام تونل کوهرنگ یک آغاز شد. پس از آن تا سال ۱۳۶۴ دیگر این جریان تکرار نشد تا دوباره تونل کوهرنگ دو جهت انتقال بخش دیگری ازآب رودخانه کارون احداث شد.

همچنین در میان ناباوری اهالی خوزستان، عملیات احداث تونل سوم کوهرنگ و طرح بهشت آباد با هدف انتقال مقادیر دیگری از آب سرشاخه های کارون به فلات مرکزی کشور کلید خورد؛ عملیات ساخت این تونل‌ها بدون توجه به نیاز مردم خوزستان انجام شد و واکنش‌های مختلفی از سوی حامیان محیط زیست صورت گرفت.

کارشناسان پیامدهای زیست محیطی و طبیعی انتقال آب را، نابودی چشم انداز کارون، ناپایداری اکوسیستم رودخانه، تحلیل سفره های آب زیرزمینی، کاهش کیفیت آب شرب، محدودیت کمی آب شرب شهری و روستایی، تشدید رسوب گذاری می‌دانند.

برخی از پژوهش‌ها نیز، افزایش حجم پساب‌ها و منابع آلاینده، نفوذ آب شور دریا در مصب رودخانه، خشک شدن برکه‌ها و کاهش سطح آب در دریاچه های پایین دست و نیز پیامدهای دیگری همچون افزایش هزینه در تولیدات کشاورزی و صنعتی، رکود کشاورزی و صنعت و هزینه تصفیه آب شرب را به عنوان مشکلات تبعی انتقال آب می‌دانند.

مرگ تدریجی رودخانه های خوزستان

کاظم حمادی در گفت‌و‌گو با خبرنگار تسنیم، اظهار داشت: از ابتدای سال آبی تاکنون ۶۸۰ میلیون متر مکعب آورد آب سدکرخه در خوزستان بوده که نسبت به میزان نرمال ۸۰ درصد کاهش داشته و نیز به دلیل خشکسالی، برداشت آب از بالا دست و کمبود شدید آب رودخانه کرخه کشت تابستانه در این حوضه منع شده است.

وی با اشاره به اینکه میزان جریان آب رودخانه دز ۳۳ درصد کاهش داشته است، گفت: کاهش ۳۵ درصدی آورد آب رودخانه کارون و کاهش ۷۰ درصدی آورد آب رودخانه مارون از پیامدهای خشکسالی و انتقال آب است.

عضو کنفرانس علمی رودخانه کارون با اشاره به اینکه این برداشت‌ها از دیدگاه ملی به صرفه و به صلاح نیست، اظهار داشت: یکی از مشکلاتی که برداشت آب از بالادست رودخانه‌ها به وجود آورده افزایش مشکلات و مسائل زیست محیطی و کشاورزی و نیز افزایش شوری آب رودخانه است به طوری که در سال‌های اخیر بیش از ۳۰ درصد با افزایش شوری آب رودخانه‌ها مواجه بوده‌ایم.

وی با بیان اینکه مدیریتی نسبت به برداشت آب استان‌های بالادست رودخانه کرخه وجود ندارد، گفت: در سال‌های اخیر هر استان بدون در نظر گرفتن استان‌های دیگر آب برداشت کرده است که کمترین آورد آب به رودخانه کرخه در خوزستان را در پی داشته است.

تدوین سند ملی حفاظت از کارون

سید حسین فاضلی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، با بیان اینکه امروزه شاهد تعدی و تعرض منفعت طلبانه نسبت به رودخانه های خوزستان هستیم، اظهار داشت: بهره برداری‌های بی رویه از کارون به قدری زیاد است که رودخانه کارون را به «نفس انداختن» رسانده است.

مدیر کمیته برگزاری کنفرانس ملی رودخانه کارون با اشاره به اینکه نکته‌ای که توجه هر فردی را به خود جلب می‌کند نابودی ظرفیت‌ها است، بیان کرد: تدوین و تصویب سند ملی، ضرورت امروزی رودخانه کارون است تا بتواند حیات رودخانه کارون را حفظ کند.

وی افزود: برداشت آب از سرچشمه‌ها، تشکیل جزیره‌های جدید، کاهش دبی آب، رسوب گذاری، خطرات مهلک دوره‌ای طبیعی و مصنوعی آتی، اثرات کاهش آب شیرین ورودی کارون به خلیج فارس بر زیستگاه‌های آبزیان و پساب‌های کشاورزی، صنعتی و شهری از مهم‌ترین چالش‌های رودخانه کراون هستند.

فاضلی عنوان کرد: سند ملی حیات رودخانه کارون باید با هدف درک و اصلاح موقعیت مسائل رودخانه کارون براساس نظام آکادمیک جهانی، قوانین کشوری، مسائل جاری استانی و نیز آگاهی سازی و فرهنگ حفاظت شهروندی و مشارک جوامع محلی در ارتباط با حفاظت و استفاده از ظرفیت‌های رودخانه کارون تدوین شود به طوری که رودخانه کارون به دور از چالش‌ها و در ‌‌نهایت استفاده از ظرفیت‌ها قرار گیرد.

۱۲ طرح انتقال آب از سرچشمه‌ها

مسعود اسدی در همایش فرهنگ و مدیریت جهادی اظهار داشت: میزان آب انتقالی از رودخانه‌های خوزستان به فلات مرکزی براساس سرانه مصرف اعلام شده توسط وزارت نیرو به اندازه آب مورد نیاز ۴۵ میلیون نفر است و این انتقال آب در صورتی انجام می‌شود که شورای عالی آب انتقال بین حوضه‌ای آب به جز برای موارد آشامیدنی را ممنوع اعلام کرده است.

وی گفت: در حال حاضر ۱۲ طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز و کارون در حال انجام است که این سبب کاهش تولیدات کشاورزی خوزستان شده و این طرح‌های انتقال تهدید بزرگی برای تولیدات کشاورزی کشور و خوزستان است.

رئیس انجمن صنفی کشاورزان خوزستان اظهار داشت: سهم خوزستان از رودخانه کرخه ۳٫۵ میلیارد متر مکعب بود که پس از کاهش یک میلیارد متر مکعبی آن در سال‌های گذشته اکنون قرار است به ۹۰۰ میلیون متر مکعب کاهش پیدا کند.

خوزستان قربانی احیای اقلیم دیگر استان‌ها

اسماعیل جلیلی،، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اهواز، اظهار داشت: خشکسالی و تغییرات جوی و تغییر شرایط آب و هوایی در سال‌های گذشته همه استان‌ها به ویژه خوزستان را تحت تأثیر قرار داده است نتیجه این پدیده کم شدن کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی و تشدید گردو غبار در استان است.

نماینده مردم مسجدسلیمان، لالی هفتگل و اندیکا در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه می‌توان با راهکار هایی اثرات منفی خشکسالی را در استان کاهش داد، بیان کرد: بخش عمده ای از اثرات منفی خشکسالی را با هدایت مناسب منابع آبی و استفاده از فناوری‌های نوین در شبکه های آبیاری کشاورزی می‌توان کاهش داد.

وی گفت: افزایش گرما و کمبود آب شرایط سختی را در آینده برای استان ایجاد خواهد کرد به همین دلیل از رئیس جمهور، وزیر نیرو و وزیر جهاد کشاورزی به طور جدی انتظار داریم که برای احیای اقلیمی دیگر استان‌ها خوزستان را قربانی نکنند.

جلیلی با اشاره به وضعیت آب و هوایی به وجود آمده برای خوزستان گفت: وزارت نیرو با توجه به تصمیماتی که در زمینه انحراف آب از سرچشمه‌ها می گیرد می‌تواند سبب وخیم‌تر شدن شرایط موجود در استان شود.

نکته مهم و قابل توجه دیگر ، وجود اختلاف ارتفاع بیش از ۲هزار متر بین  سرشاخه‌ها و دشت خوزستان این قابلیت را ایجاد کرده که با استفاده از این اختلاف ارتفاع، هزاران مگاوات به توان تولید برق کشور اضافه شود و انتقال آب از سرشاخ‌ ها قابلیت تولید این انرژی پاک را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.

اجرایی شدن طرح انتقال آب از سرشاخه‌های رودخانه کارون علاوه بر تاثیر منفی بر صنعت و کشاورزی استان، تالاب ها، گردشگری، محیط زیست، آبزیان و محصولات غذایی را در این استان تحت تاثیر قرار می‌دهد.

همچنین افزایش گرد و غبار و آلودگی آب شرب و متوقف شدن طرح هایی از جمله طرح ۵۵۰ هزار هکتاری را نیز به دنبال دارد.

گزارش از فاطمه طاهری