عـصــر جـنــوب| asrejonoob.ir: معمولا مناسبت تولد ویا وفات بزرگان فرصتی فراهم می آورد تا در این روز مناقب،فضایل واندیشه این الگوها بررسی ومنتشر شود تا برای جامعه نقش تربیتی داشته باشد به این لحاظ روز ولادت مولا علی (ع)نیز فرصتی است تا بار دیگر نگاهی به اصول معرفتی و آموزه های مختلف آن امام اسوه والگو داشته باشیم.
*اصولا به نظر می آید انتخاب روز میلاد امام علی(ع) به عنوان روز پدر یک یک نگاه تقلیل گرایانه است.* زیرا که بررسی ایده واندیشه علی از خلال گفتمان حاکم بر نهج البلاغه وشیوه زمانداری امام حکایت از آن دارد *که او نگاهی مردم مدار وانسان مدارانه دارد.* علی به عنوان یک انسان اما انسان کامل و جامع همه صفات خوب انسانی در حد اعلا واکمل است. ولذا شایسته است روز ولادت اورا به عنوان روز **انسانیت* *نام گذاری شود.مروری برفرمان این امام همام به مالک اشتر می تواند زوایایی هرچند اندک از مدعای فوق باشد
او به مالک دستور جمع آوری مالیات را می دهد وادامه می دهد در مقابل باید به عمران وآبادی وراهسازی وساختن شهرهها در شان ومنزلت مردمان آن سرزمین اقدام کند.(عماره بلادها) از آنها دفاع کند و امور زندگی مردم را به گونه ای اصلاح کند که زندگی امن و توام با نظم وطمئنینه داشته باشند.وآن مردم را درست تربیت کند.( *واستصلاح اهلها)*
در فراز دوم از این فرمان، امام مالک را به نصرت و اطاعت خدا ورعایت تقوا وگام نهادن عملی ونظری در راه خدا سفارش می کند( *ینصر الله بقلبه ویده ولسانه)*
امام سپس به مالک یاداوری می کند که *قبل از تو دولت هایی هم عادل وهم ستمگر بر آنجا فرمان می راندند.* بدین معنا امام به مالک یاداوری کرده که بعضی از حکومتهای قبل از من وتو در مصر هم فرمان راندند که بعضی ظالم بودند وبعضی عادل بودند وهر چه را که قبل از خود بوده یکجانبه نفی و تقبیح نمی کند در واقع انصاف وعدالت علی سبب می شود که حکومت های عادل قبل از خودرا نیز ببیند. سپس اورا به رعایت حلال وحرام سفارش می کند.
در بخش دیگر این فرمان مالک را سفارش کرده می فرماید: *مبادا هرگز چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان (مردم) را غنیمت دانی، زیرا مردم دو دسته اند یا برادر دینی تو و یا در آفرینش همانند تو هستند.* در اینجا امام در کنار دیندار بودن انسان بودن را ملاک قرار داده وبه مالک سفارش می کند غیر مسلمانان را نیز در نظر داشته وبه حق وحقوق آنها توجه نماید چرا که آنان مانند تو انسان هستند وحق وحقوق انسانی دارند.
امام در فرازی دیگر به مالک تاکید می نماید *که:اگر گناهی از آنان (مردم) سر می زند یا خواسته ویا ناخواسته اشتباهی مرتکب می شوند آنان را ببخشای وبرآنان آسان گیر آن گونه که دوست داری خدا تو را ببخشاید.* *بر بخشش دیگران پشیمان مباش واز کیفر وتنبیه کردن شادی مکن* . در واقع به مالک یک فرمول یاد می دهد که اگر بخشیدیی ضرری وارد نکرده ای وپشیمان نخواهی شد اما اگر تنبیه کردی وآبرویی را ریختی ، کسی را به ناحق کشتی و یا صدمه روحی به کسی وارد آمد، دیگر پشیمانی نتیجه ای ندارد و ممکن است نتوانی جبران کنی مثلا کشتن یک فرد به اشتباهی را نمیتوان جبران کرد. بنابراین درتنبیه افراد خوشحال وخشنود نباش. *واز خشمی که میتوانی از آن راهی برای رهای آن پیدا کنی(وجدت مندوحه) شتاب نداشته باش.*
ای مالک : *به مردم نگو به من فرمان دادند ومن نیز فرمان می دهم پس باید اطاعت شود.* امام مالک راسفارش می کند که حکومت کن اما تحکم نکن وتکبر نورز زیرا که حکومت همراه با تحکم وتکبر رو به زوال خواهد بود.
در فراز دیگری دستور می دهد *با خویشاوندان نزدیک وبا افرادی از رعیت خود که آنان را دوست داری انصاف را رعایت کن که اگر چنین نکنی ستم روا داشتی* .اینجا امام تیزبینانه به مالک میگوید: مردم توجه حاکم به نزدیکانش را زیر نظر دارند بنابراین مراقب نزدیکان باش زیرا که :
*ای مالک بدان که خشم عمومی خشنودی خواص را از بین میبرد وخشم خواص را خشنودی همگان بی اثر میکند.خواص در روزگار سختی ها یاریشان کمتر ودر اجرای عدالت از همه ناراضی تر ودر برابر مشکلات کم استقامت تر در صورتی که ستون های استوار دین عموم مردم می باشند.*
مردم گرایی وتوجه به عموم وباهمه یکسان رفتار کردن ومراقب خواص بودن که مباد استفاده بیشتری کنند را به عنوان یک اصل مهم وفرمول به مالک یاد می دهد.
او از آفت دیگر حاکمیت که می تواند به حال حاکم ومردم مضر باشد یاد می کند وبه مالک به عنوان یک زمامدار توصیه می کند که: *از پرورش سخن چینان ،بدگویان ،ثنا گویان وچاپلوسان بپرهیزد: از رعیت آنان را که به دنبال عیوب دیگران بیشتر جستجو می کنند از خود دور کن زیرا مردم عیوبی دارند که رهبر امت در پنهان داشتن آن از همه سزاوارتر است پس مبادا آنچه بر تو پنهان است آشکار گردانی که داوری در آنچه از تو پنهان است با خدای جهان می باشد پس تا می توانی زشتی ها را بپوشان. وآنچه در نظر روشن نیست کناره گیر* .امام علی حکیمانه به مالک توصیه میکند که از کنکاش در امورات شخصی وخصوصی مردم خودداری کن وآنها را برملا نکن وتا می توانی عیب پوشانی کن واین را به عنوان یک وظیفه برای حاکم وحق برای مردم می داند. چرا که در این گونه موارد خداوند حکم خواهد کرد و او اعلم وآگاهتر است.
ای مالک:
*در تصدیق سخن چین شتاب مکن زیرا سخن چین خیانتکار است.
در واقع سخن چینان بدنبال تامین منافع آنی خود هستند وچنانچه منافعشان به خطر افتد خیانت را پیشه خواهند کرد.*
امام به مالک دستور می دهد با پرهیزکاران و راستگویان بپیوند.او مالک را به پرهیز از پرورش چاکران وچاپلوسان سفارش می کند زیرا که چاپلوسان باعث خواهند شد واقعیت ها پنهان شوند. *وآنان را چنان پرورش ده که تورا فراوان نستانند که ستایش بی اندازه خودپسندی می آورد وانسان را به سرکشی وا می دارد.* امام به خوبی چاپلوسی وستایشگری را عامل تکبر ،غرور و دیکتاتوری معرفی می کند ومالک را از همنشینی با چنین افرادی برحذر می دارد .
ای مالک *:کسی را به قضاوت انتخاب کن که در اشتباهاتش پافشاری نکند وبازگشت به حق پس از آگاهی برای او دشوار نباشد. ودر شبهات از همه با احتیاط تر باشد کسی که ستایش فراوان اورا فریب ندهد وچرب زبانی اورا منحرف نسازد.* وباز در اینجا برای رعایت حق وحقوق مردم تاکید بر انعطاف وحق بینی وحق پذیری وقدرت اعتراف به اشتباه را برای حاکم و قاضی یک اصل می داند تا ضرری به مردم نرسانند.
امام مقدس بودن را مشروط به شرایطی میکند ( فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَقُولُ فِی غَیْرِ مَوْطِنٍ لَنْ تُقَدَّسَ أُمَّهٌ لَا یُؤْخَذُ لِلضَّعِیفِ فِیهَا حَقُّهُ مِنَ الْقَوِیِّ غَیْرَ مُتَعْتَع)ٍ.
*از رسول خدا بارها شنیدم که مى گفت: پاک و آراسته ومقدس نیست امتى که در آن امت، زیردست نتواند بدون لکنت زبان حق خود را از قوى دست بستاند. پس تحمل نماى، درشتگویى یا عجز آنها را در سخن گفتن. و تنگ حوصلگى و خودپسندى را از خود دور ساز تا خداوند درهاى رحمتش را به روى تو بگشاید و ثواب طاعتش را به تو عنایت فرماید.*
واین اوج تواضع در مقابل رعیت ومردم گرایی امام را نشان می دهد که به مالک سفارش می نماید .
نهایتا اینکه بررسی موارد متعدد خطابه ها نامه ها وعملکردهای امام نشان می دهد در همه امور رعایت حق وحقوق وشان ومنزلت مردم در نگاه امام جایگاه اول را دارد. وهمواره تاکید بر عدم جدایی خواص وعوام دارد.