باران تالاب‌های خوزستان را نجات داد/ تثبیت خاک و پر شدن سدها
عـصــر جـنــوب| asrejonoob.ir: الهام مصدقی‌راد/خبرنگار
دوره خشکسالی حدود ۲۰سال است در ایران آغاز شده و در سال‌های اخیر تأثیرات عینی‌تری از خود نشان می‌دهد. خوزستان ازجمله استان‌هایی است که پدیده گردوغبار آن چند سالی است به بحران تبدیل شده و هر روز جدی‌تر می‌شود اما بارش قابل توجه باران در ۲ماه مهر و آبان سال‌جاری، اثرات مثبتی در این استان برجای گذاشته و فعلا از گردوغبار آزاردهنده‌ای که تا ۲ماه قبل شهرها را به تعطیلی می‌کشاند، خبری نیست. هرچند به‌دلیل نبود زیرساخت‌های لازم شهری، رواناب‌های جاری شده در سطح معابر بعضی شهرهای خوزستان، مشکلاتی را ایجاد کرد که باید به فکر چاره بود اما زمینگیر شدن گردوغبار و همچنین جاری شدن آب در تالاب‌های خشکیده استان، اتفاق شیرین و ارزشمندی است که از تلخی معابر آب‌گرفته می‌کاهد. استان خوزستان طی ۲دهه اخیر تنها در ۳،۲ سال با بارندگی‌های طبیعی و کمی بالاتر از حد طبیعی مواجه بوده؛ بااین وجود برنامه‌ریزی‌های انجام شده هیچ سنخیتی با نوع بارش و کاهش میزان بارندگی‌ها نداشته و کشاورزی و به‌خصوص کشاورزی سنتی، صنایع آب‌بر، سد‌سازی و… همچنان توسعه پیدا کرده است؛ همان مشکلی که همه مناطق کشور را گرفتار کرده که نتیجه آن در این استان جنوبی کشور، ایجاد و گسترش کانون‌های داخلی گردوغبار طی ۵سال اخیر بوده است. آنگونه که مطالعات انجام شده در تابستان سال‌جاری (توسط ستاد ملی مقابله با گردوغبار و پژوهشکده هواشناسی) نشان می‌دهد هم‌اکنون در این استان، ۳۵۰هزار هکتار کانون گردوغبار با منشا رسی و ۲۲۰هزار هکتار با منشا شن و ماسه وجود دارد اما مهم‌ترین قسمت این مطالعه که بسیار هشداردهنده است نشان می‌دهد که ۱۰ سال قبل ۷۰۰ تا ۸۰۰هزار هکتار از اراضی خوزستان مستعد تبدیل شدن به بیابان بودند اما این میزان هم‌اکنون به یک‌میلیون و ۷۰۰هزار هکتار افزایش یافته است. بر این اساس، اگر شرایط مانند قبل ادامه یابد، این عرصه‌ها می‌تواند به کانون‌های گردوغبار تبدیل شود.
بارش‌های پاییزی برابر کل بارش یکساله خوزستان بود
اما بارش‌های قابل توجه ۲ماه اخیر تا حدودی شرایط ناگوار استان خوزستان را بهبود بخشیده است. احمد‌رضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل محیط‌زیست خوزستان به همشهری می‌گوید: «بارش‌های ۲ماه اول پاییز، معادل کل بارش نرمال یکساله خوزستان بوده است و در بعضی شهرهای استان، میزان بی‌سابقه‌ای از بارش‌ها ثبت شده است.» به گفته او براساس اطلاعات ثبت شده تا سوم آذرماه، در شمال استان و در شهر حسینیه که در شمال اندیمشک قرار دارد ۳۲۰میلی‌متر بارش ثبت شده که میانگین بلندمدت آن تا همین تاریخ ۵۳٫۷ میلی‌متر است؛ یعنی ۶برابر میانگین در دوره مشابه. در شهر اهواز نیز ۱۸۵میلی‌متر باران ثبت شده که مشابه این عدد در سال گذشته ۲میلی‌متر و میانگین بلندمدت آن تا این تاریخ ۲۹میلی‌متر بوده و مشابه این شرایط در دیگر شهرهای استان هم حاکم بوده است.
تالاب‌ها جان گرفتند
مدیرکل محیط‌زیست خوزستان از پرآب شدن رودخانه‌ها و سدها نیز خبر داده و می‌گوید: «رودخانه مارون و سد مارون که سال‌های طولانی است از خشکسالی رنج می‌برد، پرآب شده و حقابه تالاب شادگان را تامین خواهد کرد. بارش‌های هفته اول آذر و سیلاب‌های یک‌ماهه اخیر نیز وارد تالاب شادگان شده است. در تالاب هورالعظیم نیز خوشبختانه با توجه به بارش‌های اخیر، از ۳روز قبل سرریز حوضچه شماره یک و دو وارد حوضچه سوم شده که بسیار نویدبخش است. در سال آبی گذشته خشکسالی شدید داشتیم و رود کرخه از شهریور‌ماه به بعد نتوانست آبی را وارد تالاب کند اما هم‌اکنون آب با حجم بالایی وارد هورالعظیم شده است که اگر این روند بارشی تا نوروز ادامه یابد هم ذخیره خوبی در پشت سد کرخه ایجاد خواهد شد، هم حقابه تالاب در درازمدت تامین می‌شود و هم می‌توان مازاد آن را از طریق سرریز به بخش عراقی هورالعظیم انتقال داد.» مدیرکل محیط‌زیست خوزستان، مشکل اصلی عدم‌تامین و جاری نشدن حقابه‌های تالاب‌ها را نه سدها بلکه میزان اراضی کشاورزی در پایین‌دست سدها عنوان کرده و می‌گوید: «این اراضی اجازه رسیدن آب به تالاب‌ها را نمی‌دهند، طرح‌های بسیاری توسط جهادکشاورزی برای توسعه روش‌های نوین آبیاری و تغییر الگوی کشت آغاز شده که باید سرعت بیشتری بگیرد و گرنه با این روند تا ۱۵سال آینده نیز ادامه خواهد یافت.»
ریزگردها فعلازمینگیر شده‌اند
کانون‌های گردوغبار خوزستان درصورت عدم‌بارش باران در پاییز، فعال می‌شوند. به گفته لاهیجان‌زاده، از کانون‌هایی که با وزش باد با سرعت ۵متر بر ثانیه فعال شده و با باد ۱۰متر بر ثانیه، طوفان خاک ایجاد می‌کردند، هم‌اکنون و بعد از بارش‌های مهر و آبان، حتی با سرعت ۱۳متر بر ثانیه هم خاکی بلند نشده و بحرانی‌ترین کانون‌های گردوغبار هم‌اکنون کاملا زیر آب رفته‌اند. از دیگر سو، این میزان بارندگی رطوبت خاک را افزایش داده و موجب رشد گیاهان علفی در این کانون‌ها شده و همین اتفاق موجب تثبیت خاک شده است. مدیرکل محیط‌زیست خوزستان به همشهری می‌گوید: «پیش‌بینی می‌شود با این روند، مشکل کانون‌های داخلی تا نوروز ۹۸به حداقل برسد و اگر اتفاقی رخ دهد از جانب کانون‌های خارجی باشد. هرچند گزارش‌ها نشان می‌دهد صحرای عربستان و بخش‌هایی از عراق، اردن و سوریه نیز در یک ماه اخیر بارندگی‌های خوبی داشته‌اند.» مسئله گردوغبار خوزستان فعلا و به واسطه بارش‌ها برطرف شده اما نمی‌توان همه‌‌چیز را به‌دست باران سپرد و به آن اکتفا کرد و لازم است تمام طرح‌های کاهش گردوغبار به‌درستی اجرا شود.