عـصــر جـنــوب| asrejonoob.ir:نخلستان‌های شادگان تشنه‌اند. کشاورزان کم‌کم در حال زانو زدن در برابر کم‌آبی هستند. حسرت تنها واکنش نخلداران و نخل‌کارانی است که روز و شبشان را پای نخل‌ها گذاشته‌اند، چراکه نهر‌ها دیگر آب ندارند و تک به تک دارند جانشان را از دست می‌دهند. کم‌آبی در این شهرستان لنگر انداخته است؛ در شهرستانی که از دو رودخانه‌ استان یعنی «کارون» و «جراحی» تغذیه می‌شود.
شادگان شهر کوچکی است. ترافیک ندارد. سریع از روستاهای گرمه خروسی، گیداری و غیاضی در خنافره که در سال ۹۱ شهر شده، رد می‌شویم و به سمت نخلستان‌های خروسی شمالی می‌رویم.
به گفته مسئولان، جمعیت در بخش خنافره شادگان رشد منفی دارد. نخل‌کاران می‌گویند «بگویید به داد ما برسند. کم‌آبی، زندگی و سرمایه‌ سال‌های سال ما را نابود کرده. خیلیا گذاشتن و رفتن.»

چاره فقط آب است
دست‌های زبرش را روی تنه زمخت نخل می‌کشد و با حسرت می‌گوید: «چاره فقط آبه. اگه نشد، نخلا ما رو حلال کنن.» این‌ها همه آرزو و حسرت «زائر جاسم» است. طوری حرف می‌زند که انگار کم‌آبی به جان او زده است، نه به نخل. گوشه‌ای از خاطرات عمرش را که روایت می‌کند، می‌بینیم همه جا رد پای نخل دیده می‌شود. اما این روزها همه چیز را در خطر می‌بیند. حتی خاطراتش را.
می‌گوید: «بالاخره منم مثه بقیه که از اینجا رفتن. ممکنه یه روز برم، اما مگه می‌شه نخل رو ول کرد؟ نخل مال اینجاس، اما خب دیگه آبی براش نیست». همسایه‌اش دست روی شانه‌ زائر جاسم می‌گذارد. می‌خواهد چیزی بگوید، اما نمی‌گوید و می‌رود و زائر جاسم می‌ماند و نخل‌هایش.

نخل که بمیره، انگار ما مُردیم
«کار نمی‌خواهیم. فقط کارمان را نگیرند.» «ابوخالد» چفیه آبی‌اش را محکم دور سرش می‌بندد و با دست‌هایش مشت‌مشت رطب خشک شده و ریخته از روی زمین برمی‌دارد و می‌گوید: «امسال برداشت کردیم. اینم باقی‌مونده‌ش. اما بار کم و بی‌کیفیت شده. اونقد کم که هزار کارگر شاغل در نخلستان‌های خنافره فقط به چند نفر رسیدن. بار بعضی از نخلا رو هم امسال برداشت نکردیم.»
ابوخالد می‌گوید: «وضع ما هم بهتر از این ۲هزار نخل ما نیست. نخل که بمیره، انگار ما مُردیم. مردم دارن جُمار (پنیرک نخل) رو می‌فروشن. یعنی بخشی از خودشون رو. بعضیا هم از سر ناچاری سر جاده به بنزین‌فروشی رو آوردن. بعضی هم سر زدن به شرکت‌ها واسه استخدام. شده کار هر روزشون.»
سرش را پایین می‌گیرد و می‌گوید: «ما تا کار داشتیم، محتاج کسی نبودیم و کار خودمون رو می‌کردیم. نیاز به کار دولتی هم نداریم. نخل قوی و پرتحمله. خشکی هوا، شرجی، شوری آب و خاک رو تاب میاره، اما بی‌آبی مستقیم به محصول ضربه می‌زنه.»

آب شور و مرگ آنی نخل‌ها
«وقتی شط خشکه، آب شور تالاب برمی‌گرده توی نخلستون. پساب نیشکر محصور شده در هور. راه ارتباطی‌ش با دریا هم بسته شده. به خاطر همین اون‌جا ته‌نشین می‌شه و خیلی شوره. باید چاره‌ای برای این برگشت آب لب‌شور کنن.»
اینها را «عاشور» می‌گوید و بی‌وقفه ادامه می‌دهد: «کاری از دستمون برنمیاد. نخلا جلو چشمامون دارن جون می‌دن. به جز ناراحتی، نمی‌تونیم کاری کنیم. شاید معجزه‌ای بشه و سدها رو بردارن و آب برسه به پایین‌دست.»
با دست آسمان را نشان می‌دهد و می‌گوید: «کار، کار اون بالاست. مشکل ما فقط با بارون حل می‌شه. با این آب اندک که رونق به نخلستون برنمی‌گرده.»
عاشور ۳۰ سال دارد. می‌گوید: «جوونای امروز دیگه حوصله مردهای سابق رو ندارن که بیان نخل بکارند. با رفتن این نخلا هیچ بعید نیست ما هم بریم از این‌جا. نخلا به دلیل تشنگی، در چشم به‌هم‌زدنی خشک می‌شن. الان مرگشون تدریجی نیست. درجاست؛ یه‌هو، آنی. کاری بکنن که حداقل نخلایی که موندن حفظ بشن.»

داستان آب‌های برگشتی
در زمستان که رودخانه جراحی پر از آب می‌شود، برگشت آب اتفاق نمی‌افتد. اما در تابستان کشاورزان مجبورند مرتب نهر «فلاحیه» را که از جراحی منشعب شده و تا نزدیکی‌های جاده آبادان می‌رسد، به امید جریان یافتن آب لایروبی کنند.
«عباس مشعشع» فعال محیط‌‌ زیست در این باره پیشنهاد می‌دهد که «سازمان آب و برق یا نیشکر سد پلاستیکی احداث کنند و دریچه‌ای در کنار آن در میانه‌های خشک‌شده هور بسازند تا آب برگشتی از آن عبور نکند و فقط آب رود جراحی سمت نخیلات هدایت شود.»
«ولید آلبوناصر» از فعالان اجتماعی اما معتقد است که این کار وظیفه جهاد کشاورزی است. می‌گوید: «لایروبی که اکنون در حال انجام است، اقدامی منطقی نیست، چون به دلیل مدیریت نادرست آب در بالادست احتمال طغیان جراحی وجود دارد. به همین دلیل ممکن است این لایروبی‌ها بستر آماده‌ای برای برگشت آب باشند.»
آلبوناصر می‌گوید: «جهاد کشاورزی می‌تواند کانالی برای هدایت این آب‌ها احداث کند.»

شادگان بی‌آب شاد نیست
وقتی پارسال اعلام شد که «نیم میلیون نخل در شادگان خوزستان به دلیل بی‌آبی از بین رفت»، خیلی‌ها سر خود را در زیر برف بی‌تفاوتی فرو کردند اما کشاورزان روستایی شادگان که ۶۵ درصد از مردم این شهرستان را تشکیل می‌دهند، سوختند و ساختند به امید آب.
قصه پرغصه آب اما امسال به سال هفتم رسیده و نخل‌ها روزبه‌روز خشک‌تر و زردتر می‌شوند و نخل‌داران و نخل‌کاران بیکارتر از دیروز، به طوری که حدود ۳۰ درصد از نخیلات شادگان خشک شده و کشاورزان از این وضعیت بسیار گله‌مند هستند.شادگان این روزها راوی اندوه شده است؛ از نامش گرفته تا نانش.

پاسخ مسئول
مشکل از بالادست آب می‌خورد
مدیر جهاد کشاورزی شادگان درباره اوضاع نامساعد نخلستان‌های این شهرستان که با وجود کم‌آبی، هنوز بالاترین آمار تولید خرمای خوزستان را به دوش می‌کشد به همشهری می‌گوید: مشکل بی‌آبی نخلداران شادگانی از ۱۰ سال قبل آغاز شده و دلیل اصلی آن خشکی رودخانه جراحی و توسعه بیش از حد کشاورزی در شهرهای بالادست (رامشیر، بهبهان، ماهشهر و…) است.
«جبار حمادی» می‌افزاید: تبدیل سیستم آبیاری زمین‌های کشاورزی شهرهای بالادست رودخانه جراحی از دیم به سیستم‌های آبیاری جدید و قرار گرفتن شادگان در انتهای حوضه آبریز، کار تامین آب نخلستان‌ها و زمین‌های کشاورزی این شهر را با مشکل مواجه کرده است.
وی با اشاره به سیستم سهمیه‌بندی آب می‌گوید: هر ۱۵ یا ۲۰ روز آب برای استفاده کشاورزان رها می‌شود، اما به دلیل ورود زهکش‌های کشاورزی شهرهای بالاتر و ورود آب زمین‌های اطراف به رودخانه، تا دو روز آب شور در رودخانه جراحی جریان دارد که همین موضوع خسارت‌های جبران‌ناپذیری به نخلستان‌ها وارد کرده است.
مدیر جهاد کشاورزی شادگان با اشاره به کاهش میزان محصولات در این شهرستان عنوان می‌کند: نبود آب کافی از نظر کمّی و کیفی روی محصولات نخلستان‌ها اثر گذاشته است. به‌ عنوان مثال در سال‌های ترآبی حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار تن محصول از نخلستان‌ها برداشت می‌شد که این میزان در سال‌های اخیر به ۴۰ هزار تن کاهش یافته است. علاوه بر این، نبود آب سبب می‌شود عوامل بیماری‌زا به‌راحتی به درختان نفوذ کنند و از کیفیت محصولات بکاهند.
مدیر جهاد کشاورزی شادگان ادامه می‌دهد: از مسئولان وزارت نیرو و جهاد کشاورزی تقاضا داریم به داد نخلستان‌های شادگان برسند، چراکه این نخلستان‌ها کشت دائمی و از محصولات صادراتی و مهم کشور هستند و اگر تولید خرما از این منطقه حذف شود، شهرستان شادگان و استان خوزستان با چالش‌های بسیاری روبه‌رو خواهند شد. بیش از ۸۰ درصد مردم شادگان از طریق نخیلات امرار معاش می‌کنند.
حمادی تاکید می‌کند: لازم است جلو کشت‌های تابستانه در شهرهای بالادست رودخانه جراحی گرفته شود تا آب در اختیار باغ‌ها و کشت‌های دائمی قرار گیرد. در غیر این صورت آبی به شادگان نخواهد رسید و ادامه این روند سبب از بین رفتن تمام نخلستان‌های شادگان خواهد شد.