در تعطیلات نوروزی امسال، اغلب شهرهای جنوبی خوزستان دست به ابتکاری جالب زدند و در ورودی شهرهای خود اقدام به برپایی و احداث مضیف عربی یا همان محل پذیرایی کرده اند و در آن با انواع نوشیدنی ها و خوراکی های مخصوص مردم آن منطقه از میهمانان تازه وارد استقبال می کنند که در این میان قهوه عربی با آن سبک و سیاق خاص تهیه آن بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

مرجان خدابنده مسافری از تهران در مضیف ورودی آبادان در خصوص مضیف عربی می گوید: واقعا ابتکار جالبی بود و ما در اینجا غیر از اینکه در همان ابتدا با بخشی از زندگی مردم آبادان آشنا شدیم، شیوه پذیرایی آنها را نیز از نزدیک مشاهده کردیم زیرا می دانستیم که مردم خطه جنوب به مهمان نوازی مشهور هستند.

وی افزود: در این مضیف چیزی که بیش از همه توجه من را به خود معطوف کرد؛ مزه و طعم خاص قهوه عربی بود که به شدت مورد توجه من و همراهانم قرار گرفت. ما هم شیوه درست کردن آن را از افرادی که در این مکان قرار دارند سئوال کردیم تا بتوانیم در خانه درست کنیم. با وجود اینکه من به مصرف قهوه علاقه فراوانی دارم و تاکنون انواع قهوه ها را امتحان کرده ام ولی باید اعتراف کنم که طعم قهوه عربی چیز دیگری است.

مضیف و آداب آن

اما سازه ای که این روزها در ورودی شهرهای خوزستان به نام مضیف عربی به شدت مورد استقبال قرار گرفته چیست؟ در واقع مضیف در میان مردمان عرب از احترام و جایگاه خاصی برخوردار است به گونه ای که این مکان همانند مکان های مقدس داری آداب خود است. مضیف، سازه ای است که از یک نوع مواد و آن هم نی ساخته می شود تا حدی که حتی ستونهای مضیف را نیز با هر نوع بند دیگری نمی توان بست زیرا پس از مدتی باز خواهد شد. به عبارتی حتی بندهای استفاده شده در مضیف هم باید از نی باشد.

در ورودی مضیف هنگام ساخت باید رو به قبله باشد و ارتفاع در ورودی آن باید ارتفاع کمی داشته باشد و این هم به خاطر اینکه فردی که قصد ورود به مضیف را دارد در برابر کسانی که داخل نشسته اند خود را به نشانه احترام و ادب خم کرده و سپس وارد شود و از اولین شخصی که در کنار ورودی نشسته شروع به سلام و روبوسی می کند و سپس جایی برای نشستن خود تعیین می کند.

پس از نشستن، حاضران شروع به وقت بخیر و خوش آمدگویی به شخص تازه وارد می کنند و پس از آن ساقی مضیف به شخص تازه وارد قهوه تعارف می کند که قهوه خوری در میان مردمان عرب نیز آداب و آیین خاص خود را دارد.

مضیف عربی در کنار نماد شکوه شوش

سه مضیف عربی نیز این روزها بعد از آماده سازی و طراحی، در مجاورت اثر جهانی «زیگورات چغازنبیل» برای استراحت و استقبال گردشگران خارجی احداث شده است و وقواع این مکان که نمادی از شکوه شوش در تاریخ ایران زمین است و همیشه از نبود امکانات اقامتی و پذیرایی رنج می برد با وجود این سه مضیف وضعیتی بهتر پیدا کرده است.

باسم حمادی طراح این سه مضیف عنوان می کند: مضیف یا همان تالار پذیرایی که در دو سال اخیر به ثبت ملی رسیده می توان گفت برای عموم مردم کشور نا آشناست و احداث آن در نزدیکی زیگورات چغازنبیل در شهرستان شوش فواید فروانی دارد که یکی از این فواید آشنا کردن مردم کشور با سبک زندگی مردم عرب خوزستان در گذشته و شیوه استقبال آنها از میهمانان است.

حمادی با اشاره به ورود گردشگران خارجی و داخلی به شهر شوش و بازدید از معبد زیگورات می افزاید: وجود یک استراحتگاه، نمازخانه و یا محلی که بتوان قدری از خستگی سفر کاست در این محل به شدت احساس می شد که وجود این سه مضیف کمبودها را جبران کرد.

وی ادامه می دهد: ساخت این سازه های توسط گروه هنری میسان انجام گرفت و افراد این مجموعه هنری بعد از پنج روز نی بری در تالاب هورالعظیم و ۱۵ روز طراحی و ساخت آن توانستند این ایده را به ثمر برساند.

مشاور مدیرکل میراث فرهنگی، معماری این سازه ها را متفاوت می داند و می گوید: تنها افرادی معدودی قادر به طراحی و احداث این سازه هستند و شکل متفاوت و عدم نیاز به انجام حفاری چون دیگر ساختمان ها از ویژیگی های خاص مضیف های عربی است.

حمادی افزود: با احداث این مضیف ها هم پناهگاهی برای توریست ها ایجاد کردیم و هم اینکه با اختصاص یک مضیف برای ادای فریضه نماز، بیش از پیش در راستای رونق و توسعه این بنای ارزشمند گام برداشته ایم.

وی در پایان گفت: این عمل ماحصل پیگیری های مدیر میراث فرهنگی برای کسب مجوز ساخت از سازمان گردشگری کشور و تلاش گروه هنری میسان است.

مراسم خاص قهوه خوری

اما مراسم قهوه خوری از روزگار دیرین مورد احترام مردم عرب و دارای رسومات خاص خود بوده است که در این میان میهمانان نوروزی که به مضیف های عربی وارد می شوند تا حدودی با آن آشنا می شوند. قهوه اولین نوشیدنی است است که عرب ها پس از سلام و خوش آمدگویی با آن از میهمانان خود پذیرایی می کنند. قهوه به منظور پذیرایی از همه افراد قوم و میهمانان فقیر و غنی استفاده می شود.

وسایل آماده سازی قهوه نیز متعدد هستند که به جمع آنها «المعامیل» می گویند. «محماس» ظرفی استوانه ای شکل که داخل آن دارای گودی است و برای برشته کردن و تغییر شکل دانه های قهوه «بن» از آن استفاده می شود. «هاون» یا اسم دیگر آن «المجر» نوعی آلت استوانه ای شکل که گودی عمیقی دارد و معمولا از نوعی آلیاژ قوی ساخته شده است و دارای دسته ای به نام «قضیب» که برای کوبیدن و آسیاب کردن دانه های برشته شده قهوه از آن استفاده می شود. صداهای صادره از هاون در نزد مردمان عرب منظور خاص خود را می رساند.

همچنین برای آماده سازی قهوه از دو نوع ظرف خاص استفاده می شود. به ظرف بزرگتری که برای آماده سازی اولیه قهوه و جوشاندن آن به حد کافی استفاده می شود «الگمگم» می گویند و اما ظرف کوچکتری که به منظور راکد کردن قهوه به مدت زمان معین و گرم نگه داشتن آن و برای پذیرایی از میهمان استفاده می شود «دله» نام دارد. عرب ها همچنین قهوه خود را با نوعی فنجان مصرف می کنند  که در واقع نوعی استکان که فاقد هرگونه دستگیره و دارای شکل هندسی خاص خود است.

ساقی هنگام پذیرایی باید فنجان را با دست راست خود به میهمان تعارف کند و میهمان نیز باید آن را با دست راست بگیرد و بدون اینکه فنجان را بر روی زمین بگذارد قهوه را میل می کند. از دیگر آئین های مراسم قهوه خوری نیز مردم عرب این است که ساقی در برابر میهمان در هنگام تعارف قهوه خود را بـه نشانه احترام به میهمان، خم می کند و اما صدایی که ساقی از برخورد دله با فنجان صادر می کند که میهمان با شنیدن آن صدا، متوجه می شود که قهوه برای آن ریخته شد و ساقی بدون هیچ کلامی قهوه را به او تعارف می کند. چنانچه میهمان بعد از صرف اولین فنجان، دوباره قصد میل قهوه را دارد فنجان را بدون هیچ حرکتی تقدیم به ساقی می کند در غیر اینصورت فنجان خالی را به سمت راست و چپ تکان می دهد و تقدیم ساقی می کند.

نحوه پذیرایی فنجان های قهوه نیز در نزد مردم عرب اسامی خاصی دارد که به ترتیب به آنها «الهیف»، «الضیف»، «الکیف» و «السیف» می گویند. الهیف که توسط ساقی قهوه و در حضور و دید میهمان صرف می شود و آن هم برای مطمئن کردن میهمان از سالم بودن قهوه است. «الضیف» فنجان دوم است که به میهمان تقدیم می شود و میهمان هم موظف به صرف کردن آن است مگر در مواقعی که میهمان از شیخ یا ساقی خواسته ای داشته باشد که در این صورت فنجان را از دست ساقی گرفته و سپس آن را بر روی زمین می گذارد در غیر اینصورت باید صرف شود.

«الکیف» که در صورت تکان ندادن فنجان توسط میهمان و آن هم به خاطر طعم خاص و طریقه آماده سازی قهوه و یا بعد مسافتی که میهمان طی کرده صرف می شود. «السیف» که در صورت تکان ندادن فنجان به میهمان تقدیم می شود و معمولا توسط افراد خاص و تعداد کمی صرف می شود و آن هم به دلیل اینکه میهمان پس از صرف کردن فنجان چهارم به شیخ یا ساقی اعلام می کند که در تمامی شادی ها و غم ها و همچنین در مواقع دفاع جسمی و عرفانی از شیخ و یا ساقی شریک است که پس از صرف کردن آن پیمان برادری بین میهمان و شیخ یا ساقی بسته می شود.

استقبال از مضیف شهرداری آبادان

مضیف شهرداری آبادان نیز در ورودی شهر و در کنار جاده آبادان ـ اهواز واقع شده و مورد توجه میهمانان نوروزی قرار گرفته است. آیین قهوه خوری تقریبا هر روز در مضیف شهرداری اجرا می شود. آیین قهوه‌خوری از رسوم قدیمی است که از روزگار دیرین مورد احترام مردم عرب بوده و دارای آئین و رسوم خاص خود است.

شهردار آبادان در این خصوص عنوان کرد: مضیف یا همان تالار پذیرایی که در سه سال اخیر به ثبت ملی رسیده می توان گفت برای عموم مردم کشور نا آشناست و احداث آن در ورودی شهر آبادان به منظور آشنا کردن مردم کشور با سبک زندگی مردم عرب خوزستان در گذشته و شیوه استقبال آنها از میهمانان است.

محمودرضا شیرازی افزود: با احداث این مضیف، پناهگاهی برای گردشگران ایجاد کردیم تا بیش از پیش در راستای معرفی این بنای ارزشمند گام برداریم.

وی افزود: مضیف با نی های نیزار ساخته می شود، فضاهایی مستقل از خانه ها هستند که برای برگزاری میهمانی ها و جلسات مهم بین اقوام ساخته می شوند. فناوری ساخت مضیف و آداب قهوه خوری در مضیف پیش از این به عنوان ارزش ناملموس در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده است.

مضیف های مشهور خوزستان

البته دو مضیف مشهور در خوزستان، مضیف میسان در روستای دحیماویه و مضیف روستای بردیه در جاده اهواز به سوسنگرد هستند.

باسم حمادی مدیر مضیف میسان از استقبال خوب گردشگران از این مضیف خبر داد و گفت: بیشتر کار تبلیغات به صورت سینه به سینه انجام می شود و گردشگرانی که برای یک بار به این مضیف آمده باشند، دعوت کننده دوستان و آشنایان برای حضور در مضیف هستند.

وی با بیان اینکه پذیرایی در مضیف میسان کاملا رایگان است، گفت: پذیرایی بر اساس آداب اصیل اقوام عرب ایران با چای و قهوه، نان و غذای محلی انجام می شود.

حمادی همچنین با اشاره به مصادف شدن روزهای نخست نوروز ۹۴ با ایام فاطمیه از برگزاری مراسم مذهبی با رسوم اقوام عرب در دو شب از شب های نوروز در مضیف میسان خبر داد.

علی حیدری مدیر مضیف بردیه نیز از افزودن یک دستگاه آشپزخانه مجزا، دو چشمه حمام و افزایش سرویس های بهداشتی به سه چشمه در این مضیف خبر داد.

به گفته حیدری، افزودن یک مضیف دیگر در برنامه کوتاه مدت و ارتقا به هفت مضیف در دراز مدت با ابعاد و کاربری های گوناگون از برنامه های توسعه مضیف بردیه است.