نجات خوزستان از مالچ دوباره
عـصــر جـنــوب| asrejonoob.ir: منطقه «بیت‌راشد» در حد‌فاصل چذابه و بستان، دیوار به دیوار منطقه حفاظت‌شده میش‌داغ در خوزستان از گزند مالچ‌پاشی غیرضروری نجات یافت. ماشین‌های سنگین مالچ‌پاشی که در هفته‌های اخیر با ایجاد جاده به منطقه بیت‌راشد، (زیستگاه آهوی شنی) دسترسی پیدا کرده بودند، منطقه را ترک کردند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری، توقف و بازبینی منطقه چذابه تا بستان برای مالچ‌پاشی شده بود و کارشناسان و استادان دانشگاه، مالچ‌پاشی در این نقطه را به‌دلیل غنای بالای منطقه از گونه‌های جانوری و گیاهی، مغایر با شاخص‌های زیست‌محیطی اعلام کردند.اکنون همکاری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با سازمان حفاظت محیط‌زیست و پاسخ به درخواست نهاد‌های مدنی باعث شد فاجعه سال گذشته تکرار نشود.
مالچ‌پاشی یکی از روش‌های تثبیت شن‌‌روان در بیابان‌های کشور است که سال‌ها‌ست در کشور انجام می‌شود. استدلال متولیان مُصر به مالچ‌پاشی این است که این بهترین روش برای تثبیت خاک و در نتیجه گردوغبار است و پس از این کار است که می‌توان عملیات‌های بیولوژیک مانند نهال‌کاری را انجام داد.
اما مخالفان مالچ‌پاشی معتقدند که این روش منجر به نابودی تنوع زیستی می‌شود، به‌خصوص اگر مالچ‌پاشی در منطقه‌ای نادرست انجام شود. یکی از نقاطی که سال گذشته مالچ‌پاشی در آن آسیب بسیار زیادی به محیط‌زیست وارد کرد، شنزارهای اطراف فکه، چذابه تا بستان است.
برای اینکه اختلافات به حداقل ممکن برسد، امسال نقشه ۶۷هزار هکتار از اراضی مستعد مالچ‌پاشی از سوی سازمان جنگل‌ها تهیه شد تا به تأیید ستاد ملی مبارزه با گردوغبار برسد. قرار است این نقشه، نقاطی که با مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست تداخل دارد را نشان دهد تا در عملیات‌های مالچ‌پاشی در آن مناطق مالچ نفتی استفاده نشود.
علی‌محمد طهماسبی، رئیس ستاد ملی مبارزه با گردوغبار اعلام کرد که این نقشه‌ها از آن جهت که تحت مدیریت سازمان نیست، به تأیید سازمان حفاظت محیط‌زیست رسیده است. تصمیم‌گیری در مورد بقیه عرصه‌های ملی در اختیار سازمان جنگل‌هاست.
پایان خوش محیط‌زیست در چذابه، فکه و بستان
حدود ۵میلیون هکتار مناطق ماسه‌ای در ایران وجود دارد که حدود ۶۵هزار هکتار در ۱۳استان مستعد مالچ‌پاشی است. فارغ از مناطق چهارگانه، انتخاب مناطق آزاد برای مالچ‌پاشی شاخص‌های متعددی دارد.
ازجمله اینکه مناطق انتخاب‌شده نباید دارای درصد تاج پوشش گیاهی بالا باشند. مناطق انتخاب‌شده نباید جزو مستثنیات و ماسه‌زارهای تثبیت‌شده باشد، جهت باد غالب و فرساینده به سمت منابع زیستی، مسکونی و… باشد به‌طوری که هجوم ماسه‌ها تهدید و خطر برای منطقه محسوب شود. امکان تثبیت، احیا و اصلاح اراضی ماسه‌زار به شیوه دیگر میسر نبوده و یا بسیار سخت باشد.
اراضی قبلا مالچ‌پاشی نشده باشد یا آثار مالچ قبلی از بین رفته باشد به‌گونه‌ای که مالچ قدیمی توانایی تثبیت ماسه‌های روان را نداشته باشد. علیرضا جمشیدی، مدیرکل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری استان خوزستان این اطمینان خاطر را داد که تاکنون قطره‌ای مالچ در محدوده چذابه، فکه و بستان ریخته نشده است.
انتخاب عرصه‌ها برای این کار بدون تردید با هماهنگی سازمان محیط‌زیست انجام خواهد شد. ما با هدف تثبیت شن‌های روان در عرصه‌هایی مالچ‌پاشی انجام می‌دهیم که کانون بحرانی فرسایش بادی باشد. ماسه‌های بادی حتما و باید روستا، شهر، تاسیسات صنعتی یا جاده‌ای را تهدید کند تا مالچ‌پاشی در آن انجام شود. او که راغب نیست زیستگاه‌های حیات‌وحش مالچ‌پاشی شود، می‌گوید:
امسال براساس مجوز سازمان حفاظت محیط‌زیست و توافق این سازمان با وزیر جهاد کشاورزی در عرصه‌های فاقد پوشش، مالچ‌پاشی انجام می‌شود. دستورالعمل‌ها به ما اجازه داده است در عرصه‌های کمتر از ۵درصد پوشش گیاهی، مالچ‌پاشی انجام دهیم. مقایسه تصاویر ماهواره‌ای ۲سال پیش با سال گذشته نشان می‌دهد مالچ‌پاشی امکان رشد گیاهان را در منطقه فراهم کرده است. این مناطق مأمنی برای حضور حیات‌وحش شده است.
او درباره گونه کاشته‌شده در مناطق مذکور می‌گوید: تشخیص نوع گیاهی که می‌توان در این منطقه کاشت، با دانشگاهیان است. من در مورد آن نمی‌توانم بحث کنم. گونه کهوری که اینجا کاشته می‌شود، کهور پاکستانی است. این گیاه مهاجم نیست؛ بذر این گیاه برخلاف هرمزگان و بندرعباس که هر جایی بیفتد، رشد می‌کند، در خوزستان فقط به‌صورت نهال امکان رشد می‌یابد.تحقیق در این مورد توسط مراجع دانشگاهی صورت گرفته است.
استمرار مالچ نفتی
به گفته علیرضا جمشیدی، مدیرکل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری استان خوزستان مالچ مورد استفاده سازمان جنگل‌ها و مراتع از پالایشگاه‌ها تامین می‌شود. این به‌معنای استفاده از مالچ نفتی است.
این درحالی است که به گفته محمد طهماسبی، رئیس ستاد ملی مبارزه با گردوغبار مالچ مورد استفاده توسط سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری به تأیید آزمایشگاه مرجع سازمان محیط‌زیست نرسیده است و درصورت استفاده باید مسئولان این سازمان، خود پاسخگو باشند.او چندی درباره مضر بودن مالچ نفتی مورد استفاده در سال‌های قبل گفته بود که ستاد دو نمونه از مالچ‌های مورد استفاده ازجمله امولوسیون قیر را بررسی کرده و از نظر آنها هر دو رد شده‌اند.
از آنجایی که «قسمت سوم بند «ه» تبصره یک قانون بودجه اعلام کرده که «۱۱درصد اعتبار برای انجام عملیات خاک‌پوشی یا مالچ‌پاشی کردن، سازگار با محیط‌زیست، مورد تأیید سازمان ذیربط در اختیار وزارت جهادکشاورزی و سازمان جنگل‌ها و منابع طبیعی قرار خواهد داشت»، انتظار می‌رفت امسال از مالچ نفتی استفاده نشود اما ظاهرا براساس توافق سازمان محیط‌زیست با وزارت کشاورزی و البته سازمان برنامه و بودجه «ضابطه تعیین ارزیابی کارایی مالچ‌ها» برای همه دستگاه‌های اجرایی از اول فروردین ۹۹ الزام‌آور است.
فرهاد سرداری، مدیرکل دفتر بیابان‌های سازمان جنگل‌ها و مراتع با اشاره به اینکه از ۶۷هزار هکتاری که تحقیقات جامع سازمان نشان داده باید مالچ پاشی شوند، ۱۶هزار و ۵۰۰هکتار سهم خوزستان است گفت: از اعتبارات بند «ه» تبصره ۱۶قانون بودجه سال ۹۸، حدود ۳هزار هکتار از اراضی مستعد گردوغبار در خوزستان مالچ‌پاشی خواهد شد که شامل اهواز، دشت آزادگان، شوش و حمیدیه است. چذابه و فکه جزو اولویت یک، در این مناطق نیست. هر چند هنوز مالچ تحویل داده نشده است ولی از روز دوشنبه این هفته مالچ‌پاشی شروع خواهد شد.
مالچ‌پاشی در منطقه حفاظت شده امکان ندارد انجام شود.مالچ سازمان منابع طبیعی بر پایه نفت ساخته شده است. این سازمان معتقد است از آنجا که مالچ آنها که بیش از ۴۰سال است در کشور استفاده می‌شود کارایی داشته و مورد تأیید پژوهشکده صنعت نفت است، بهتر است کماکان استفاده شود. فرهاد سرداری ضمن ابراز بی‌اطلاعی از پذیرفته نشدن مالچ نفتی در آزمایشگاه مرجع سازمان محیط‌زیست می‌گوید: هر مالچ نفتی از نظر ما باید براساس میزان فلزات سنگین آن مورد ارزیابی قرار گیرد.
آزمایش‌هایی که پژوهشکده نفت انجام داده نشان می‌دهد شاخص فلزات سنگین زیر حد نرمال است. مالچ نفتی تحویلی از پالایشگاه‌ها در هر نوبت، مجدد مورد سنجش قرار می‌گیرد و نتیجه آخرین آزمایش در تهران نیز مناسب بوده است. در واقع سازگاری زیست‌محیطی مالچ با میزان فلزات سنگین آن سنجیده می‌شود.
مالچ متشکل از وکیوم باتوم (VB) و مواد حلال است. مالچ با دمای ۸۰درجه روی ماسه‌های بادی پاشیده می‌شود در نتیجه مواد حلال آن بخار شده و روی خاک نمی‌نشیند. آنچه باقی می‌ماند VB و فلزات سنگین است که باید در حد استاندارد باشد. البته برای تپه‌های ماسه‌ای استانداردی وجود ندارد و ما در حال تدوین آن هستیم و در ضمن هنوز هیچ مالچی جایگزین مالچ نفتی نشده است و ما به‌دنبال این هستیم که این مالچ پاکیزه‌تر از قبل شود.
نجات از مالچ‌پاشی و پیوستن به مناطق چهارگانه
انتخاب نادرست یک زیستگاه غنی از تنوع زیستی برای مالچ پاشی در سال گذشته توجه‌ها را به چذابه، فکه و بستان جلب کرد. مجاورت تپه‌های شنی این مناطق با منطقه حفاظت شده میش‌داغ و وجود گونه‌های جانوری مانند گربه شنی، آهوی شنی، افعی شاخدار عربی، بوآی شنی‌عربی، مارمولک کرمی شکل زادرونی، گکوی انگشت کوتاه خاورمیانه و… گونه‌های گیاهی مانند گز شاهی، تُرات، اشویره، استبرق و… این منطقه را که به نام بیت راشد است مستعد الحاق به منطقه حفاظت‌شده کرده است.
محمدباقر موسوی، محیط‌بان این مناطق در گفت‌وگو با همشهری از تلاش‌هایش برای الحاق به مناطق چهارگانه می‌گوید: این منطقه از نظر تنوع زیستی و پوشش گیاهی بسیار غنی است. از ۸ماه پیش نامه‌نگاری‌هایی برای اضافه شدن این منطقه به مناطق حفاظت شده انجام شده است. دفتر زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز پیگیر ماجراست.