وقتی جایی نامی از خوزستان برده می شود ناخودآگاه همه یاد نفت و گاز و فولاد و کلی ثروت خدادادی دیگر می افتند که این سرزمین را به متمایزترین نقطه کشور تبدیل کرده است. یکی از این ثروت های نهان، نرگس زار های بهبهان است که به جرات می توان از آن به عنوان یک فرصت اقتصادی و حتی معنوی یاد کرد، گل نرگسی که مدت ها به فراموشی سپرده می شود و مردم محلی به غلط نرگس زار های طبیعی بهبهان را با اهداف اقتصادی تبدیل به گندم زار می کنند غافل از اینکه سود دهی بیشتر را همین نرگس ها دارند.

رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری بهبهان می گوید: این رخداد تلخ بدون کنترل و بی رویه پیش می رود تا اینکه در گوشه ای از تاریخ، مساحت این نرگس زارها از ۷۰۰ هکتار که به صورت طبیعی در مراتع وجود داشت به تنها ۳۰ هکتار تقلیل می یابد. گل نرگس علاوه بر مزایای اقتصادی به لحاظ فنی نیز از بسیاری محصولات کشاورزی دیگر برتر است و مهمترین برتری آن کاشت تنها یک بار گل و برداشت سالانه آن بدون داشت است. البته عدم نیاز به آبیاری و تنها اتکا به آب باران و در واقع عدم نیاز به نگهداری، برتری دیگری است که خود به تنهایی می تواند عاملی برای رقابت این محصول با گندم باشد.

قدمت ۵۰۰۰ ساله نرگس زار های بهبهان

سید جمال موسوی، قدمت نرگس زارهای بهبهان را پنج هزار سال عنوان می کند و اظهار می کند: در اکتشافاتی که در سال ۶۱ از منطقه تاریخی ارجان به دست آمد به مستنداتی رسیدیم که قدمت گل نرگس بهبهان را مشخص می کرد. به این صورت که در لباس مومیایی کشف شده، دکمه ها با نقشی شبیه به گل نرگس ساخته شده بودند. این مومیایی متعلق به کیتین هوتران پادشاه عیلامی که در دوره عیلامی نو در ارجان یا همان بهبهان کنونی می زیسته، بوده و بر همین اساس با قاطعیت اعلام می کنیم که اصیل ترین و با کیفیت ترین گل نرگس را نه تنها در کشور بلکه حتی در جهان داریم. البته اصالت گل نرگس از طریق علم ژنتیک نیز قابل اثبات است و ما از این حیث نیز اطمینان کامل داریم که اصیل ترین نرگس دنیا را در اختیار داریم.

موسوی ادامه می دهد: در گذر تاریخ گل نرگس اعتبار خاصی به منطقه تحت کشت خود عطا می کرد همانگونه که در حال حاضر همه بهبهان را به گل نرگس معروف خود می شناسند. در گذشته ای نه چندان دور این معروفیت، خاص شیراز بود و دلیل آن قرار داشتن شهرستان بهبهان پیش از تقسیمات کشوری سال ۱۳۲۰ جزو استان فارس بود و شیرازی ها نیز آن روزها از موقعیت استفاده کرده و گل نرگس بهبهان را به خود منتسب می کردند. البته هم اکنون گل نرگس در استان های فارس، خراسان و شهرهای شمال کشور هم کشت می شود ولی به لحاظ کیفی اصلا قابل قیاس با گل های بهبهان نیستند.

وی گل نرگس را عامل خوبی برای توسعه شهرستان بهبهان و حتی استان خوزستان می داند و می گوید: گل نرگس برخلاف بسیاری از گل های دیگر تابستان خواب است و در زمستان گل می دهد ضمن اینکه بسیار کم توقع است و نیاز به آبیاری نداشته و حتی با آب باران سبز می شود و گل می دهد. این گل یک بار کاشته می شود و برای همیشه و تازمانی که از ریشه کنده نشود گل می دهد و به این دلیل به لحاظ اقتصادی برای کشاورزی بسیار به صرفه است.

هر هکتار گل نرگس سه فرصت شغلی

رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری بهبهان میزان اشتغال ایجاد شده توسط نرگس زارها را خوب توصیف می کند و می افزاید: در بحث کشت محصولات کشاورزی به ازای هر پنج هکتار تنها یک فرصت شغلی ایجاد می شود اما در مورد مزارع کشت گل نرگس رقم به گونه دیگری است. هر هکتار گل نرگس می تواند سه فرصت شغلی ایجاد کند و این یکی دیگر از مزیت های گل نرگس نسبت به سایر محصولات است. این گل را پس از چیدن و بسته بندی به سایر استان ها و همچنین کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای استقلال یافته شوروی سابق صادر می کنیم. مورد جالب دیگری که باید اشاره کنم این است که نرگس زارها به لحاظ کمی هر سال دو برابر می شوند و مزرعه مورد کشت آنها سال به سال انبوه تر می شود.

وی تصریح می کند: گل نرگس در کنار خوش بویی خواص دارویی جالبی دارد که به لحاظ تجربی اثبات شده است و تنها باید به صورت علمی بررسی شود. گل نرگس می تواند بیماری های سرماخوردگی، میگرن و نازایی را درمان کند، ضمن اینکه در کتاب طب الصادق (ع) به نقل از حضرت محمد (ص) از این گل به عنوان بهترین دارو برای درمان زکام یاد می شود. همچنین طبق اظهار نظر پزشکان، افراد مبتلا به بیماری آلزایمر با بو کردن این گل امکان درمان پیدا می کنند.

۵۰۰۰ شاخه نرگس، هدیه به کربلا

موسوی از اهدای پنج هزار شاخه گل نرگس توسط مردم بهبهان برای اولین بار به حرم امام حسین (ع) خبر می دهد و می افزاید: در بهبهان سالانه حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیون شاخه گل تولید می شود که در دسته های ۵۰ و ۱۰۰ تایی بسته بندی و برای بهره برداری ارسال می شود. البته جای خالی کارخانجات بهره برداری که معمولا به صورت اسانس گیری برای تولید عطر هستند شدیدا احساس می شود. هر سال ۱۰ هزار شاخه گل به حرم امام رضا (ع) و پنج هزار شاخه نیز به حرم حضرت معصومه هدیه می کنیم و امسال برای اولین بار پنج هزار شاخه به حرم امام حسین (ع) اهدا کردیم و این سنت همه ساله تکرار می شود.

نرگس بهبهان مادر نرگس ایران

علی تجلی، یکی از تولید کنندگانی است که پس از انقلاب به صورت خانوادگی به امر تولید گل نرگس روی آورده و مساحتی بالغ بر ۱۲۰ هکتار را به این امر اختصاص داده است.

وی توضیحات خود در خصوص گل نرگس، با بیان مصرعی شعر که سروده خودش است، آغاز می کند: بهار بهبهان آغاز گردد با گل نرگس. این گل زیبا با اولین بارش باران پائیزی به مشتاقان و مهمانان سفر کرده به بهبهان سلام می کند و در واقع برداشت آن از نیمه پائیز آغاز و تا نیمه زمستان به طول می انجامد. این برداشت ها وجهه زیبا و جذابی به شهر می دهند و مطمئنا دیدن مراحل چیدن تا بسته بندی و همچنین قدم زدن در مزارع زیبای نرگس برای خیلی ها تازگی و زیبایی به خصوصی دارد. همانگونه که میلیون ها نفر سالانه برای دیدن مراحل گلاب گیری عازم کاشان می شوند ما نیز می توانیم همچین ظرفیتی برای جذب توریسم داشته باشیم. در صورت توجه به چرخه اشتغالزایی توسط این گل و سرمایه گذاری در این زمینه می توان به گردشگری گل نیز دست یافت.

این تولیدکننده بهبهانی ادامه می دهد: متاسفانه در دوره ای از تاریخ معاصر، مردم ما نرگس زار های خود را به گندم زار تبدیل می کردند و این داستان تا جایی پیش می رود که تنها ۳۰ هکتار و شاید کمتر مراتع تحت پوشش گل نرگس در بهبهان باقی می ماند تا اینکه پس از انقلاب مسئولان شهر با الگو قرار دادن هلند که مرکز گل جهان است به امر ساماندهی کشتزارهای گل نرگس می پردازند و ما نیز تشویق شده و به کار کاشت گل از آن موقع تا به امروز روی می آوریم.

تجلی، تقسیم بندی های گل نرگس را چهار نوع عنوان می کند و می افزاید: گل نرگس به چهار نمونه شهلا، مشکین، شصت پر و پنجه گربه ای تقسیم می شود و در بهبهان هر چهار نوع آن چه به صورت طبیعی و چه توسط ما کشت می شود که نرگس «شهلا» وسعت بیشتری را در این مناطق به خود اختصاص داده است. گل نرگس را علاوه بر خوزستان می توان در دشتها و کوهپایه های زاگرس در استانهای ایلام، لرستان، فارس، کهگیلویه و بویر احمد نیز مشاهده کرد، نرگس زارهای کشور توسط پیازهای گل نرگس بهبهان به وجود آمده اند بر این اساس گل نرگس بهبهان را باید مادر گل نرگس کشور نامید همان گونه که در کتاب مطلع الشمس اعتماد السلطنه می خوانیم که حاکم شیراز با دیدن نرگس زارهای بهبهان، از این گل خوشش آمده و دستور می دهد تا آن را به شیراز بیاورند و در آنجا کشت کنند.

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان نیز می گوید: متاسفانه به دلیل کم توجهی به اهمیت گل نرگس، در بیشتر نقاط کشور به نام نرگس شیراز عرضه می شود و به همین دلیل خریداران جذب باغات گل نرگس استان فارس می شوند.

مجتبی گهستونی می افزاید: چند شغله بودن تولیدکنندگان گل نرگس، عدم بازاریابی مناسب، عدم خرید گل از سوی دولت، دریافت هزینه های فراوان از صاحبان مزارع، عدم توجه به جنبه های گردشگری، فقدان یک موسسه حمایتی و پژوهشی درباره گل نرگس از جمله دلایل عدم معروفیت و ارزش واقعی این گل است.

وی عنوان می کند: حمایت و پشتیبانی مسئولان از کشت این گل و تامین رضایت نرگس کاران می تواند شرایطی را برای بهره مندی از سهم قابل توجه این گل در ایجاد اشتغال فراهم آورد.

این گل در سال ۱۹۹۲ میلادی در جشنواره گل هلند رتبه نخست را به خود اختصاص داده و در ایران به علت نبود آگاهی و معرفی کافی و عدم تبلیغ درباره آن و شناسانده نشدنش تاکنون از خاستگاه آن اطلاعات کافی منتشر نشده است. گل دهی نرگس همه ساله از نیمه دوم سال آغاز و تا پایان بهمن و گاهی نیز نیمه اول اسفند در بهبهان ادامه دارد.

با اینکه از سال ۱۳۵۹ اداره منابع طبیعی بهبهان برای احیای نرگس اقداماتی انجام داد و مانع خارج کردن پیاز گل نرگس شد اما پرورش دهندگان گل نرگس انتظار دارند که به دلیل اهمیت این گل، جشنواره ای همانند گلابگیری در کاشان، جشنواره انار در ساوه، جشنواره فندق در گیلان و قزوین، جشنواره سیب در دماوند برای برداشت گل نرگس در بهبهان نیز جشنواره ای ترتیب داده شود تا مردم بیشتری برای این امر به بهبهان و نرگس زارهای آن مراجعه کنند تا اقتصاد منطقه رونق گیرد.