عصر جنوب: بیش از سه دهه از تأسیس شرکت فولاد خوزستان می‌گذرد شرکتی که آغاز تولید خود را با ۱/۵ میلیون تن آغاز کرد وهم اکنون ظرفیت تولید آن نزدیک به چهار میلیون تن رسیده و از این باب مایه افتخار مردم خوزستان است چراکه نقش مهمی در چرخ اقتصاد استان و کشور دارد.
اما فارغ از مقوله تولید، بحث آلاینده‌های زیست‌محیطی صنایع بزرگ چون شرکت فولاد به لحاظ تأثیر بر سلامت انسان‌ها و محیط‌زیست مطرح است که سال‌هاست رسانه‌های گروهی به این بحث توجه بیشتری نشان داده‌اند.

رسانه‌ها میزان آلایندگی صنایع بزرگ همچون شرکت فولاد را زیر سؤال برده‌ و می‌گویند بخش اعظم آلودگی هوا، ناشی از فعالیت شرکت‌های بزرگ است که این اثرات را می‌توان در آلودگی‌های زیست‌محیطی روستای «خیط» در صد متری جاده اختصاصی شرکت فولاد مشاهده کرد. اینکه حقیقت ماجرا چیست سراغ مسئولین مربوطه رفته‌ایم و توضیحات کارشناسی آن‌ها را در این خصوص جویا شده‌ایم که آن رامی خوانید:

اولین صاحب نظر گزارش ما «صادق جولا» رییس واحد محیط‌زیست شرکت فولاد خوزستان است که با تصاویر مختلف پاورپوینتی گزارش عملکرد زیست‌محیطی این شرکت را بیان می‌کند.

به گفته این مقام مسئول، با توجه به اینکه این شرکت مجهز به سیستم آنلاین پایش ذرات و گازهای آلاینده است، سازمان محیط‌زیست همه اطلاعات زیست‌محیطی شرکت را می‌تواند به‌طور لحظه‌ای دریافت و مشاهده کند.

صادق جولا، شاخص‌های مهم محیط‌زیست برای فعالیت صنعت فولاد را میزان ذرات غبار، غلظت ذرات معلق، میزان آلایندگی گازها در هوای آزاد مطرح کرده و اظهار می‌دارد: طی سال‌های ۸۶ تا۹۲، به موازات کاهش ذرات گرد و غبار ناشی از فعالیت‌ این شرکت به میزان ۴۹ درصد، رشد تولید به میزان ۶۵ درصد را شاهد بودیم.

آلودگی هوا به شرکت فولاد مربوط نمی‌شود بلکه ناشی از آلودگی زمینه یعنی از محیط پیرامون (مثلاً بادهای وزنده از عراق یا …) است. در این زمینه باید یادآور شد غلظت ذرات معلق این شرکت، امسال ۵/۱۲ درصد بود که نسبت به سال گذشته کاهش یافته است.

وی در ادامه به میزان آلایندگی غلظت گازهای منواکسید کربن، سولفور دی‌اکسید، نیتروژن دی‌اکسید و ازون ناشی از فعالیت تولید این شرکت در هوای آزاد اشاره کرده و اظهار می‌دارد: مهم‌ترین گاز انتشار یافته ناشی از فعالیت این شرکت، هیدروکربن است که استاندارد آن ۲۴۰ PPM اعلام شده که این میزان در فعالیت‌های تولیدی شرکت فولاد ۳/۳۸ PPM اندازه‌گیری شده است.

رییس واحد محیط‌زیست شرکت فولاد خوزستان تصریح می‌کند: علارغم کنترل شاخص‌های مهم زیست‌محیطی که خوشبختانه نتایج مثبت و خوبی هم در برداشت، سال گذشته قراردادی با دانشگاه صنعتی شریف و علوم تحقیقاتی به امضا رسانده‌ایم تا میزان تأثیر آلاینده‌های این شرکت بر شهر اهواز سنجیده شود.

جولا می‌گوید: اطلاعات دقیق ۶ ایستگاه سنجش آلاینده‌های ما نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد بادهای غالب منطقه به سمت جنوب و جنوب شرقی است که به تصفیه‌خانه فولاد می‌رسد ولی در زمانی که آلودگی‌ها تحت تأثیر محیط پیرامون و عوامل غیرمترقبه مانند طوفان قرار گیرد، مشخصاً منازل اطراف را در بر خواهد گرفت ولی ذارت ناشی از فعالیت این صنعت نه سمی و نه خوراکی است لذا خطرساز نیست.

وی به انجام ۷۶ پروژه با موضوع کنترل ذرات غبار با هزینه‌ای بالغ بر یک هزار و ۲۱ میلیارد ریال اشاره کرده و اظهار می‌دارد: افزایش ظرفیت مکش غبارروبی‌ها با نصب دستگاه‌های غبارگیری‌های جدید در بخش‌های مواد اولیه، احیا و فولادسازی، تصفیه فاضلاب بهداشتی و انتقال پساب‌های تصفیه‌شده کارخانه به نهر ماله از جمله فعالیت‌های زیست‌محیطی این شرکت بوده است.

توضیحات رییس واحد محیط‌زیست شرکت فولاد خوزستان، تداعی کننده نکاتی به ذهن ماست که آیا زمانی که این کارخانه احداث شده در مجاورت مناطق مسکونی بوده است و اگر قوانین برای احداث کارخانه بر روال عادل و قانونی خود پیش رفته پس چرا سال‌های اخیر بحث آلودگی زیست‌محیطی این شرکت به‌میان آمده است؟

پاسخ صادق جولا به سؤال ما این است که درزمان احداث این شرکت، جز یک روستای ۴۰ خانواری تحت عنوان «خیط» دیگر چیزی وجود نداشت که به همین علت شرکت فولاد در سال ۱۳۸۰ اقدام به خرید کل روستا طبق قیمت کارشناسی از سوی مراجع ذیصلاح نمود و تعهدات ثبتی هم نسبت به تخلیه روستا از اهالی گرفته شد تا منطقه را به فضای سبز تبدیل کند.

این مقام مسئول با اشاره به اینکه چک‌های صادر شده به افرادی که بهای زمین خود را از شرکت فولاد دریافت کرده‌اند موجود است تصریح می‌کند: برخی اهالی این روستا، پولی که بابت خرید زمین به آن‌ها پرداخت شده در جای دیگر سرمایه‌گذاری کرده‌اند و با تخلیه نکردن روستا، مانع انجام برنامه‌ریزی شرکت فولاد برای ایجاد کمربند فضای سبز شده‌اند.

وی می‌افزاید: اجرای طرح فضای سبز توسط شرکت فولاد گامی برای جلوگیری از توسعه ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حال افزایش اطراف شرکت است و نقش بسزایی در پاک‌سازی هوای اطراف کارخانه دارد.

جولا، ضمن تأیید این نظر ما که شرکت فولاد آلایندگی ذرات دارد تصریح می‌کند: اما آلایندگی‌های این صنعت خطرناک نیست و نسبت به سال‌های اولیه فعالیت کارخانه، این آلایندگی‌ها بسیار کمتر شده است؛ ضمن اینکه این شرکت پروژه‌های زیادی را برای کنترل آلاینده‌ها اجرایی کرده و از صنایع پیشرو در رفع مشکلات زیست‌محیطی بوده است.

این مقام مسئول، به سؤال ما در مورد میانگین غلظت فلزات سنگین در پساب خروجی شرکت فولاد به آمار و ارقام اشاره‌کرده و توضیح می‌دهد: حد مجاز فلز آهن باید ۳ میلی‌گرم بر لیتر باشد درحالی‌که آهن پساب خروجی شرکت فولاد ۰٫۸۴ میلی‌گرم بر لیتر است. همچنین حد استاندارد سرب یک میلی‌گرم بر لیتر است که در پساب خروجی شرکت فولاد به ۰٫۱۴ میلی‌گرم بر لیتر می‌رسد.

جولا، میزان کروم مجاز پساب‌های خروجی را ۵/۰ میلی‌گرم بر لیتر و میزان پساب خروجی شرکت فولاد ۰٫۰۱ میلی‌گرم بر لیتر اعلام کرده و می‌افزاید: میزان مجاز فلز روی که از دیگر فلزات سنگین در پساب‌های خروجی است باید ۲ میلی‌گرم بر لیتر باشد درحالی‌که این میزان در پساب خروجی فولاد ۰٫۲۴ میلی‌گرم بر لیتر است.

وی با یادآوری این نکته که میزان مجاز فلز مس نیز یک میلی‌گرم بر لیتر است ولی این میزان در فعالیت‌های شرکت فولاد صفر اندازه‌گیری شده اضافه می‌کند: میزان فلز کادیم مجاز ۱/۰ میلی‌لیتر بر گرم است درحالی‌که این میزان در پساب خروجی شرکت فولاد صفر است و میزان استاندارد نیکل دو میلی‌لیتر بر گرم است درحالی‌که این فلز در پساب خروجی فولاد ۰٫۱۸ میلی‌لیتر برگرم می‌باشد.

رییس واحد محیط‌زیست شرکت فولاد خوزستان بیان می‌دارد: ۸۵ درصد پسماندهای این شرکت قابل بازیافت است و تنها ۱۵ درصد باقی‌مانده غیرقابل بازیافت است که طبق برنامه‌ریزی انجام شده با ایجاد تپه‌ای به نام تپه سبز» که ارتفاعی بالغ بر ۲۰ متر دارد این بخش از پسماندهای شرکت را به پوشش فضای سبز تبدیل کرده‌ایم.

جولا می‌افزاید: طبق قانون باید ۲۵ درصد مساحت صنایع به فضای سبز تبدیل شود و شرکت فولاد در این زمینه پیشرفت خوبی داشته به‌گونه‌ای که توانسته به میزان ۴۹۵ هزار هکتار به ازای هر فرد فضای سبز ایجاد کند، درحالی‌که این سرانه در شهر اهواز به ازای هر فرد زیر ۱۰ متر است.

اینکه چه پروژه‌هایی توسط این شرکت برای رفع آلاینده‌های زیست‌محیطی در حال انجام است بخش دیگر صحبت‌های ما با رییس واحد محیط‌زیست شرکت فولاد خوزستان است که این‌گونه پاسخ می‌دهد: ۱۱ پروژه با صرف هزینه‌ای بالغ بر ۲۸۵ میلیارد ریال را در چشم‌انداز سه ساله خود برای رفع معضلات زیست‌محیطی این شرکت قرار داده‌ایم.

جولا می‌گوید: ۷ پروژه از این ۱۱ پروژه که در خصوص کنترل ذرات غبار این صنعت در هوای آزاد بوده در سال ۹۲ تکمیل شده که یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ما پروژه حافظت از اکوسیستم کارون بوده است که در این راستا تصفیه‌خانه‌ای نصب کردیم که در سطح خاورمیانه بی‌نظیر بود.

وی می‌افزاید: برای جلوگیری از کدورت آب کارون نیز پروژه‌هایی با صرف مبلغ ۶۰ میلیارد ریال و نصب یک فیلتر پرس با دبی ۵۷۰ مترمکعب تعریف کرده‌ایم که درنهایت بخشی از پساب را صرف کشاورزی و بخشی از آب ر اهم در ایجاد فضای سبز منطقه مصرف خواهیم کرد.

به گفته این مقام مسئول تا پایان سال ۹۴ همه ۱۱ پروژه تعریف شده را به بهره‌برداری می‌رسانیم ولی این بدان معنی نیست که پروژه‌های زیست‌محیطی ما به اتمام برسد بلکه بازهم برای رفع آلاینده‌های زیست‌محیطی پروژه اجرایی خواهیم کرد. باید تأکید کنم برای توسعه فضای سبز نیازمند حمایت مسئولین هستیم تا با در اختیار قرار دادن ۴۰۰ هکتار زمین اطراف شرکت فولاد به این شرکت ما بتوانیم آن را به فضای سبز تبدیل نماییم.

با توجه به اینکه یکی از وظایف اصلی سازمان حفاظت محیط‌زیست، پایش صنایع و برخورد و پلمپ واحدهای آلاینده است سری هم به سازمان محیط‌زیست زده و با «سیروس کریمی» رییس اداره پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان به بحث در این خصوص پرداختیم. وی نیز شرکت فولاد را یکی از صنایع آلاینده محیط‌زیست معرفی کرده و اظهارمی دارد تا زمان رفع کامل آلودگی از تمام جنبه‌ها مانند پساب، هوا و… این شرکت در فهرست آلاینده‌ها است.

کریمی اظهارمی دارد: شرکت فولاد خارج از محدوده شهری و ۱۰ کیلومتری شهر اهواز قرار گرفته و در زمان احداث مشکلات زیست‌محیطی آن چندان بارز نبود ولی در سال‌های اخیر به دلیل مجاورت روستای «خیط» به شرکت فولاد، اهالی این روستا نسبت به قبل، بیشتر تحت تأثیر اثرات زیست‌محیطی قرار گرفته‌اند.

وی به اهمیت فرایند تولید شرکت فولاد خوزستان به عنوان بزرگ‌ترین عرضه‌کننده شمش فولاد کشور اشاره‌کرده و اظهار می‌دارد: منابع عمده آلوده‌کننده و تأثیرگذار این شرکت برای محیط‌زیست بخش‌های گندله‌سازی، ذوب و ریخته‌گری و انباشت و برداشت است که به همین علت هم از سال ۸۴ تاکنون در فهرست صنایع آلوده‌کننده محیط‌زیست قرار گرفته است.

این مقام مسئول به سؤال ما که ” آیا روستای خیط تحت تأثیر آلاینده‌های زیست‌محیطی شرکت فولاد قرار می‌گیرد؟” این‌گونه پاسخ می‌دهد: در برخی شرایط جوی که پایداری هوا وجهت باد به سمت روستای خیط باشد، روستای نام‌برده تحت تأثیر این آلاینده‌ها قرارگرفته و احتمال انتشار ذرات آلاینده‌های هوا به سمت روستای خیط و زیستگاه اطراف آن می‌باشد.

کریمی، با اذعان داشتن به این نکته که روستای خیط در مسیر بادهای دائمی آلوده‌کننده است، اظهار می‌دارد: باد غالب شهرستان اهواز از نوع بادهایی است که از سمت جنوب غربی می‌وزد و ذرات آلاینده را به سمت شمال شرقی هدایت می‌کند و منابع پایین‌دستی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

وی تأکید می‌کند: نباید از اهمیت این نکته غافل ماند که شرکت فولاد ظرف چند سال گذشته فعالیت‌های زیادی انجام داده و ۱۱ پروژه زیست‌محیطی به اداره کل محیط‌زیست خوزستان معرفی کرده که این پروژه‌های اجرایی از ۶۰ تا ۱۰۰ درصد پیشرفت داشته‌اند و اگر این پروژه‌ها به اتمام برسند ۷۰ درصد آلاینده‌های زیست‌محیطی رفع خواهند شد.

رییس اداره پایش و نظارت اداره کل محیط‌زیست خوزستان می‌گوید: آلاینده‌های پساب مورد نظر سازمان محیط‌زیست نیست چون سیستم تصفیه‌خانه شرکت فولاد بسیار پیشرفته و به‌روز است و جلوی ورود آلاینده‌های پساب را به محیط می‌گیرد ولی معضل اصلی معضل آلایندگی هوا است که طی سال‌های گذشته اقدامات خوبی از سوی این شرکت با نصب فیلترهای کنترل کننده گردوغبار و بازسازی کوره‌های ذوب و ریخته‌گری شرکت انجام شد.

کریمی اظهار می‌دارد: شرکت فولاد در حال ساماندهی بخش انباشت و برداشت خود است که درنتیجه این کار از پراکنش ذرات به فضای اطراف جلوگیری خواهد شد و تأثیر زیادی در پاک‌سازی محیط دارد.

وی می‌افزاید: چشم‌انداز برنامه‌های شرکت فولاد برای رفع معضلات زیست‌محیطی یک برنامه سه ساله بوده است که در نهایت تا پایان سال ۹۵ باید این پروژه‌ها اجرایی شوند و آلاینده‌های زیست‌محیطی را کمتر کنند ولی تا زمانی که همه آلودگی‌های شرکت رفع نشود این شرکت همچنان جزو صنایع آلاینده شمرده می‌شود.

اینکه آلایندگی و دود ناشی از فعالیت شرکت فولاد بر بافت گیاهی و کشت و زرع هم تأثیرگذار باشد یا خیر؟ بخش دیگری از این گزارش است؛ چراکه توسط برخی رسانه‌ها این موضوع مطرح‌شده و ما برای دریافت پاسخ این سؤال سراغ «سید محسن موسوی» مدیر منابع طبیعی شهر اهواز رفته و نظر این مقام مسئول را می‌پرسیم.

سید محسن موسوی می‌گوید: ضلع جنوبی شرکت فولاد اراضی دولتی است که بعدها دو نفر مدعی مالکیت آن‌ها را داشتند و در نهایت این اراضی واگذار شدند ولی برای شرکت فولاد شعاع یک کیلومتری در نظر گرفته‌شده و خارج از این محدوده نباید هیچ‌گونه تخریب زیست‌محیطی توسط این شرکت صورت گیرد.

این مقام مسئول تصریح می‌کند: اگر کشاورزی مدعی شود که فعالیت شرکت فولاد باعث تخریب بافت گیاهی و محصولات کشاورزی شده باید از طریق دادگاه شکایت خود را اعلام کند که در این صورت پس از انجام تحقیقات و بازدیدهای کارشناسان مربوطه و تأیید این نظر توسط کارشناس دادگستری، خسارت لازم طبق قیمت لحاظ شده متخصصان امر، باید توسط شرکت مربوطه به کشاورز پرداخت شود.
وی می‌افزاید: اینکه در شرایطی که پسماندها وجود دارند نیز بتوان پوشش گیاهی سبز کرد بسته به نوع گیاهی دارد که آنجا کشت می‌شود چراکه برخی گونه‌های گیاهی مقاوم هستند.

اینکه مقامات ارشد استان خوزستان چه دیدگاهی نسبت به عملکرد صنایع آلاینده بویژه شرکت فولاد که بحث این گزارش است دارند اهمیت ویژه‌ای دارد که در این راستا طی تماسی تلفنی نظر معاون عمرانی استانداری خوزستان را در خصوص وضعیت آلایندگی زیست‌محیطی شرکت فولاد جویا شده‌ایم که این‌گونه پاسخ می‌دهد: وضعیت آلایندگی زیست‌محیطی شرکت فولاد نسبت به سال‌های بسیار کمتر شده است.

احمد سیاحی با اشاره به اینکه شرکت فولاد خوزستان اقدام به نصب فیلترهای زیادی برای رفع خرابی دودکش‌ها و فن‌های خود کرده، می‌افزاید: ارزیابی کلی این است که وضعیت این شرکت برای رفع معضلات زیست‌محیطی خوب است ولی مطلوب و ایده‌آل نیست.
وی می‌افزاید: شرکت فولاد در حال انجام پروژه‌هایی برای رفع معضلات زیست‌محیطی است و اگر سایر صنایع آلاینده و شرکت‌های بزرگ نیز مانند فولاد اقدامات لازم را برای رفع آلاینده‌ها انجام دهند، در آینده شاهد هوای سالم شهر خواهیم بود.

گزارش فوق ما را به این نکته وا می‌دارد که وجود صنایع بزرگ مانند پتروشیمی، نفت، فولاد علارغم اینکه یک نعمت و پتانسیل بزرگ برای یک استان محسوب می‌شوند اما آلایندگی‌هایی هم دارند که ممکن است برای سلامت انسان‌ها مضر باشند؛ اما اینکه این آلاینده‌ها چقدر بر محیط‌زیست و سلامت انسان‌ها اثرگذار است به‌طور یقین بخشی از این موضوع به مکان‌یابی صحیح آن‌ها و اخذ مجوزهایی است که توسط سازمان صنایع و معادن و تجارت و اداره کل محیط‌زیست صادر می‌شود و اقداماتی که این صنایع آلاینده برای رفع معضلات محیط زیستی انجام می‌دهند.

اما با همه این تفاسیر قضاوت را به افکار عمومی می‌سپاریم تا با توجه به نکات مطرح شده در گزارش و آیتم‌هایی که در آلودگی محیط‌زیست نقش دارند خود قضاوت کنند اما امید است مسئولین امر نیز با سنجیدن افکار عمومی در استان در کشور نسبت به رفع این معضل که مستقیم به سلامت مردم بر می‌گردد تلاش‌های خود را روز افزون کنند.