عصر جنوب: همشهری جوان نوشت: موسیقی مذهبی در مراسم های آیینی ایرانی ها جای ویژه ای داشته. از نقاره زنی در حرم امام رضا (ع) بگیر تا عزاداری برای امام حسین (ع). استفاده از سنج و طبل سال هاست در هیئت های ایرانی مرسوم است و فضای حزن انگیز خاصی به دست های عزاداری می دهد اما تا به حال فکر کرده اید که این طبل و زنجیر زدن ها اولین بار از کجا سر و کله شان در فرهنگ عزای ایرانی پیدا شد؟

اصلا اینکه ریشه شان به کجا بازمی گردد؟ اگر شما هم مثل ما برای گرفتن پاسخ کنجکاو هستید، متن زیر را بخوانید. فقط این نکته را در نظر بگیرید که در میان اسناد تاریخی مرتبط با دسته های عزاداری، چند زاویه دید مختلف وجود دارد. ما اینجا سعی کردیم مستندترین روایت ها را برایتان جدا کنیم.

زنجیر

زنجیرزنی، سنتی نیست که ریشه اصیل ایرانی داشته باشد. البته نقلی وجود دارد که وقتی امام زاده یحیی (ع) از بند عباسیان آزاد شد، مردم زنجیر او را قطعه قطعه کرده و بین خودشان پخش کردند و این امر بعدها سبب پیدایش زنجیرزنی در عزای امام حسین (ع) شد اما هیچ منبع قابل اتکایی برای اثبات درستی این ادعا وجود ندارد.

بر اساس بیشتر منابع موجود زنجیرزنی سنتی بوده که در مراسم های عزای شبه قاره (هند و پاکستان) وجود داشته و از طریق مرزهای مشترک کم کم وارد فرهنگ عزای ایرانی شده و جای خودش را باز کرده است.

کجاها استفاده انحرافی داشته؟

در بعضی مناطق البته غالبا خارج از ایران سنت فوق العاده منزجرکننده ای وجود دارد و آن استفاده از تیغ های تیز روی زنجیرهای عزاداری است. بعضی از افراد نیز از زنجیرهای نامتعارفی استفاده می کنند که بسیار سنگین و کلفت است. این رسومات نه تنها ریشه دینی ندارند بلکه اسلام به شدت با آنها مخالفت می کند.

طبل

عده ای از مورخین پیدایش آن را به زمان شاه اسماعیل صفوی نسبت می دهند و ریشه آن را مناطق شمال غرب به ویژه آذربایجان می دانند. پیروان شاه اسماعیل و قزلباش ها گروهی نظامی بوده اند و به همین علت مراسم عزاداری خود را با همان نظم و ترتیب نظامی انجام می دادند که باعث پیدا شدن نوعی از عزاداری شد که امروزه هم در برخی مناطق دیده می شود و به آن عزای شاه حسین می گویند.

قزلباش ها برای اینکه هماهنگی بین خودشان را در عزاداری تقویت کنند، از ضربه زدن بر طبل استفاده می کردند که این امر کم کم از حالت نظامی اولیه خود خارج شد و به جزیی از فرهنگ ایرانی تبدیل شد.

کجاها استفاده انحرافی داشته؟

بدیهی است که داشتن نظم و ترتیب ویژگی مثبتی محسوب می شود ولی اینکه ساعت ۱۲ شب، باتمام قدرت روی یک طبل دو متری بکوبیم که صدایش تا ۱۵ خیابان آن ورتر برود، طبیعی است که اصلا سنت دینی محسوب نمی شود.

سنج و دمام

سنج و دمام صرفا برای عزاداری استفاده نمی شده و در انواع دیگر موسیقی هم کاربرد داشته ولی امروز بیشتر به واسطه نوای خاص حزن انگیز آن در موسیقی های آیینی شناخته می شود. با شروع جنگ تحمیلی و مهاجرت اجباری عده زیادی از مردم جنوب به مناطق مختلف کشور، استفاده از این نوع سازها در عزاداری ها گسترش قابل توجهی داشته است.

کجاها استفاده انحرافی داشته؟

همانطور که گفتیم، سنج و دمام صرفا در عزاداری ها استفاده نمی شوند و صدای شان به گونه ای است که قابلیت استفاده در گونه های دیگر موسیقی را هم دارند. حالا اگر این وسط کسی با موسیقی عاشورایی آشنایی نداشته باشد و سنج را دستش بگیرد، ممکن است اصوات تولید شده چندان در راستای حزن آلود کردن فضا نباشد.