عـصــر جـنــوب| asrejonoob.ir: طیبه قاسمی؛ نیشکر اگر در استانهای دیگر مزه شیرین را به خاطر می آورد برای خوزستان با شرایط کشت آن شوری اش ارجح تر است، اگرچه کاشت این گیاه و سابقه تهیه شکر از آن به ۳۳۱ قبل از میلاد برمی گردد اما تاریخ به رونق این مزارع در خوزستان اشاره دارد وحتی کلمه خوزستان به معنی شکرستان است حالا اما چند سالی می شود شوری آبهای این شکرستان! هم اکوسیستم تالابها را تغییر داده و هم تل های بزرگ نمک در کنار سدها را تولید کرده است.

اقتصاد مهم است

با تمام اعتراضاتی که کشاورزان  و اهالی محیط زیست به نحوه عملکرد این صنعت در خوزستان داشته اند اما اول آبان ۹۸ معاون بهره برداری کشاورزی شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی خبر از زیر کشت رفتن ۲۲ هزار و ۶۰۰ هکتار از مزارع نیشکر در خوزستان را بدون رفع معضلات آن داد، جالب است بدانید این بی سابقه ترین کشت در تاریخ توسعه نیشکر در حالی بود که پیش از آن با وقوع خشکسالی و سیلاب بیش از ۴۰ هزار هکتار از اراضی نیشکر دچار آسیب جدی بودند.

از لحاظ اقتصادی؛ نیشکر در خوزستان آن قدر زیاد بوده که خلفای عباسی روزانه هزار دینار به عنوان مالیات از نیشکرکاران عاید داشته اند و این درآمد شاید تا همین امروز مهم ترین ضعف برای برخورد با کسانی است که سلامت این صنعت را فدای کمیت آن می کنند تا جاییکه استاندار خوزستان با وجود اینکه سال قبل مدعی آسیب خرمشهر و شهرهای اطراف آن از حجم روزافزون زهاب های نیشکر بوده از مدیرعامل و مسئولین شرکت توسعه و صنایع جانبی آن برای افزایش کشت تقدیر کند.

تحقیق و تفحص نمایندگان مجلس شورای اسلامی از عملکرد شرکت های نیشکر وتخلف هایی که گفته می شد در سال های گذشته در این بخش به وقوع پیوسته است و اعتراض های اهالی بومی به تبعیض هایی که در حق آنها روا شده هم کاری  از پیش نبرد و هنوز هم بی نصیب ترین قشر در این کارزار مردمی هستند که سال های قبل زمین های خود را با قیمتی اندک به مدیران نیشکر فروختند و اکنون از فرصت های شغلی این صنعت محروم هستند.

آینه دق

یکی از کشاورزان مدعی است: این صنعت در کنار تخریب شدید محیط زیست استان آینه دق برای مردمی شده که در دهه ۷۰ شمسی و به امید توسعه و پیشرفت زادگاهشان، زمین های کشاورزی خود را با قیمت هایی بسیار اندک در اختیار مدیران کارخانه های نیشکر قرار دادند.

او با تاکید بر اینکه کارخانه های نیشکر نیروهای بومی استخدام نمی کنند ادامه می دهد: آنچه از این صنایع به مردم بومی می رسد تخریب های شهری، محیط زیستی است در حالیکه ما در انتظار اشتغالزایی آن بودیم.

نماینده مردم اهواز، باوی، کارون جواد کاظم نسب الباجی  هم پیش تر گفته بود؛ در روستای مبارکه سه، ۲۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی مردم در دل اراضی نیشکر قرار گرفته که می تواند اشتغال‌زایی داشته باشد ولی به آنها حتی آب زراعی نمی‌دهند.

حجت الاسلام خضیراوی امام جمعه کارون  هم از مسئولان این صنعت خواسته بود لااقل استفاده از نیروهای بومی را در اولویت استخدام های خود قرار دهند.

استخدام های غیر بومی تنها مورد برای زیر سئوال رفتن فعالیت این مجموعه ها نیست، تخلف های زیست محیطی و بهره برداری غیر اصولی از منابع آب، مدیران غیربومی و پروازی در زمینه فعالیت های مالی در کنار ربودن سلامت مردمی که زمانی مالک زمین های نیشکر بوده اند را کنار بهره برداری بیش از حد این کارخانه ها از منابع آب کارون بگذارید مصداق بارز بلای ناگهانی است.

سال ۹۶ که دود ناشی از سوزاندن مزارع نیشکر اهواز را گرفت قرار شد برداشت درصدی از این مزارع به صورت سبز باشد اما آیا این کافی بود؟ آبان همان سال غلامرضا شریعتی در نشست با یک هیات هلندی خبر داد: مشکلاتی که ذهاب های نیشکر برای برخی زمین های استان بوجود آورده را به اطلاع وزیر نیرو (اردکانیان) رسانده اما حتی پس از آن نیز محمد مطرودی مدیر جهاد کشاورزی خرمشهر خبر از نابودی۵۰ هزار هکتار زمین ملی و کشاورزی این شهرستان به دلیل سرریز شدن پساب های شور نیشکر داد تا مشخص شود مطلع بودن وزیر هم دردی را دوا نمی کند.

خرما فدای شکر

این صنعت در استان یکه تازی می کرد و کشاورزان دیگر محصولات، آن را نورچشمی می دانستند، جلال آلبوشوکه یک نخلدار با اشاره به اینکه خوزستان نخستین صادر کننده خرمای کشور است، عنوان می کند: بسیاری از باغهای نخیلات پایین ‌دست به دلیل شوری زیاد آب از بین رفته و یا در حال نابودی اند.

اوبا اشاره به  نابودی اصله نخل در زمین های حاشیه رودخانه اروند رود به دلیل کاهش آورد آب رودخانه کارون توضیح می دهد: پساب هدایت شده طرح های نیشکر به ‌سوی تالاب شادگان، به نخلستان‌ها و رودخانه‌های این منطقه هم نفوذ کرده و این مساله باعث آلودگی و بارور نشدن نخلستان در سطح گسترده و زمین‌های کشاورزی شده است.

مشکلات نیشکر حل نشد و در عوض ماجرا به یک جشنواره رسید تا خبر بیاید سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خوزستان به پیشنهاد شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی ، قرار است برای تبدیل آن به نماد استان جشنواره شکرستان بر پا کند؛ این خبری بود که با موجی از واکنش های منفی دوستداران محیط زیست و فعالان میراث فرهنگی روبرو شد و آن را دهن کجی آشکار به منتقدان تخریب محیط زیست خواندند.

بعد از آن همه فاجعه محیط زیستی، دود، آلاینده ها، خاکستر ، بوی الکل، بیماری های ناشناخته و رشد عجیب برخی از آنها در اهواز و دیگر شهرستان ها یک خبر دیگر از مفید بون زهاب های نیشکر برای تالاب ها رسید! محمد جواد سروش مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست مدعی شده بود: زهاب مزارع نیشکر حالا به نقطه ای رسیده که قابلیت آبزی پروری در آن وجود دارد.

این موضوع چنان با قطعیت گفته می شد که نسیم صادقی مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر اظهار کند: تالاب شادگان زنده به زه‌آب توسعه نیشکر است و اگر کسی زه‌آب را برای تالاب موثر نمی‌داند ما آمادگی داریم ظرف ۸ ساعت ورود آن‌ را به تالاب شادگان قطع کنیم.

زهاب نیشکر کورتونی که به جان تالاب ها می ریزد

در این باره مریم محمدی روزبهانی استادیار گروه آلودگی دانشگاه آزاد اسلامی اهواز می گوید: در محیط زیست یک بحث ایده‌آل داریم و یک بحث این است که اکوسیستم از مرگ نجات پیدا کند، ایده‌آل تالاب ورودی های سابق مثل جراحی است که خشک شده‌اند، اما هنگامی که بیماری رو به مرگ است آمپول کورتون با وجود خوب نبودن او را از مرگ نجات می دهد زهاب نیشکر یک کورتون برای تالاب شادگان بود که آن را نجات داد.

اوبا اشاره به اینکه تالاب شادگان به واسطه کم آبی ها در حال نابودی بود، می افزاید: پس از پایش بروی تالاب شادگان دریافتیم اکوسیستم آن را تغییر نکرده اما پایشی بروی زمینهای خرمشهر نداشته ایم.

محمدی از بازگشت اکوسیستم این تالاب به شرایط طبیعی خبر می دهد و بیان می کند: طبیعت یک خودپالایی و برگشت به تعادل دارد که زه آب نیشکر در تالاب شادگان به این خودپالایی کمک کرده و با توجه به اینکه در خوزستان آب ها به ویژه در پایین دست کاملاً شیرین نیست کمی خارج شدن از حالت طبیعی اثر سو بر موجودات نداشته و به طبیعت شک وارد نکرده، شاید در دراز مدت به سمت موجوداتی که شور دوست هستند چراکه محیط زیست کم کم با تغییرات تدریجی وقف پیدا می کند.

این موضوع وقتی بشنوید، طرح های توسعه نیشکر سالانه حدود ۲میلیارد متر مکعب آب نیاز دارند که تقرباً ۳۰درصد آن یعنی ۶۶۰میلیون متر مکعب به زهاب تبدیل می شود مهم تر می شود؛ البته عده ای معتقدند شرکت های نیشکر در سالهای ابتدایی تاسیسشان شرایط بدی را از لحاظ شوری خاک سپری کرده و طی این سالها این زمین ها آبشویی شده و الان هیچ آبشویی ندارند در نتیجه زهاب حاصله از آنها در شرایط بسیار مطلوبی قرار دارد.

اما علی ساری نماینده مجلس شورای اسلامی نیز می گوید: آن چیزی که از فعالیت های شرکت های کشت و صنعت نیشکر مشخص است، عمل نکردن به وظایف و تعهدات مدنی خود است. وظایفی که ساکنین مناطق نیشکر را محرومتر و به محیط زیست آن مناطق آسیب جدی رسانده است.

تخریب تالاب ناصری با زهاب

عباس مشعشع فعال محیط زیست نیز با اشاره به اینکه برای ادعای نیشکر مبنی بر شور نکردن زمینها می توانید تالاب ناصری را مد نظر قرار دهید می گوید: در بازدید میدانی از آنجا می فهمید ظرفیت حاصلخیزی این زمین‌ها به قدری کاسته و شور شده اند که انگار بمب اتم در آنها منفجر شده است.

مشعشع دربررسی مفید بودن زهاب ها برای تالاب نیز یادآور می شود: آزمایشات و مقالات را کنار بگذارید و به صورت میدانی به منطقه رفته و وضعیت تالاب را ببینید، تالاب صرف داشتن آب تبدیل به تالاب نمی‌شود و نیاز است زمینه های وجود یک اکوسیستم نیز به وجود آید.

او تاکید دارد؛ سرریز کردن آب “لب شور نیشکر” در تالاب منطقی نیست و اضافه می کند: ۱۵ سال پیش، قبل از خشکسالی، آب در قسمت شمالی که شامل تالاب “اعطیش” و “اطویل”  است شیرین بود، بومی های محلی می‌گفتند ما در آن قسمتها ماهی های “آب شور پسند” نمی دیدیم اما در حال حاضر این نوع ماهی در بخش شمالی هم وجود دارد و این نشان می‌دهد ماهی های جنوب به سمت شمال مهاجرت کرده اند چون آب قسمت شمالی تالاب شادگان نیز شور شده است.

 هژیر کیانی دیگر فعال محیط زیست نیز معتقد است؛ خوزستان به یک کارگاه بزرگ صنعتی تبدیل شده که در این میان، مردم و سلامت محیط زیست آن کمرنگ دیده شده تا جاییکه شورآبه‌های ناشی از فعالیت‌های کشت و توسعه نیشکر و و سایر صنایع یا راهی بیابان‌های خوزستان یا در تالاب‌ها رهاسازی شده است.

اراده ای نیست

نیشکر همچنان کار خود را می کند و با وجود تخریب زیستی اراده ای برای مقابله با آن وجود ندارد، سازمان حفاظت محیط زیست به تنهایی نمی​تواند اقدامات لازم را در برابر شرکت نیشکر انجام دهد شاید واقعیت این است دیگر بحث بر روی مضرات نیشکر مهم نیست چون بار بزرگ اقتصادی بر دوش گرفته، حدیده معبودی متخصص محیط زیست و عضو هیآت علمی دانشگاه آزاد نیز با وجود تبعات زیست محیطی کشت نیشکر می نویسد: هر زمان بخواهیم از مضرات و معایب کشت و صنعت های نیشکر بگوییم ذی نفعان و صاحبان کشت و صنعت ها ادعای صرف در خصوص مزایا و اشتغال آن را دارند، اما از نظر فیزیولوژی زیستی گیاه نیشکرهزینه بالا و هدر رفت تولید را در پی دارد.

با این وجود در یک دودوتای ساده نیز می توان فهمید مضرات  صنعت نیشکر لااقل برای بومی ها بیشتر از فواید آن بوده و لازم است از مسئولان بخواهیم عینک اقتصادی را برداشته و از زاویه های دیگر نیز آن را بررسی کنند شاید راهکار بهتری برای پایدار ماندن مردم و صنعتی پیدا شود که در دل یکدیگر زندگی می کنند.