عـصــر جـنــوب| asrejonoob.ir: عاطفه اسماعیلی‌منش:

شاید یک روز تعطیلی و وجود بنای بزرگ تاریخی در شهرمان فرصت خوبی باشد که در دل تاریخ رها شویم و خستگی‌های کاری یک هفته را از تن بیرون کنیم. «کوشک حمیدیه» مقصد امروز ما بود؛ بنایی تاریخی که ۴ هکتار مساحت دارد و بین محلی‌ها به «قصر حمیدیه» هم معروف است.

فاصله بنای خشتی کوشک تا خانه ما فقط چند متر است. وجب‌به‌وجب آن را به‌خوبی می‌شناسم. چه زمانی که کودک بودم و به همراه پدرم وارد محوطه کوشک می‌شدیم تا از آن دیدن کنیم و چه حالا که حتی وقتی از کنارش رد می‌شوم، پر از غرور می‌شوم.اما بزرگ‌ترین محوطه میراث فرهنگی شهرستان حمیدیه مورد بی‌مهری و کم‌توجهی مسئولان مربوط قرار گرفته و با آن‌که بخش‌هایی از آن تخریب شده، اراده‌ای برای مرمت اصولی و ساماندهی آن مشاهده نمی‌شود.

فروردین امسال بود که تندبادی خوزستان را درنوردید و به دنبال آن، دیوار قسمت شمالی کوشک فروریخت. هرچند آن تندباد سبب شد تا اهالی منطقه پس از سال‌ها سراغی از بنا بگیرند و نگران آن شوند، اما دیوارهای بنا دیگر ریخته بود.
از آنجا ‌که زمین کوشک، ملک سازمان آب و برق است، این سازمان اقدام به ساختن مجدد دیوار بنا کرد. در این میان اهالی به نحوه ساخت دوباره دیوارهای بنا اعتراض کردند و دلیلشان هم این بود که این نوع مرمت بر ارزش این بنای تاریخی و نیز ارزش خانه‌های منطقه تاثیر می‌گذارد. در آن زمان از اهالی خواسته شد که اجازه دهند دیوار بنا احداث شود و بعد از آن به سلیقه آنها نقاشی خواهد شد. با این وعده، دیوار محوطه تاریخی بالا رفت. آن هم دیواری بلوکی.

بی‌توجهی به توان بخش خصوصی

کوشک حمیدیه مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی است. این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۳۹۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.یک کارشناس میراث فرهنگی به همشهری می‌گوید: با توجه به مساحت زیاد بنای کوشک حمیدیه و با توجه به ظرفیت‌هایی که شهرستان حمیدیه در حوزه‌های مردم‌شناسی، یادبودها و یادمان‌های دفاع مقدس دارد، ضمن این‌که این محوطه تاریخی می‌تواند پشتوانه خوبی برای تقویت این ظرفیت‌ها باشد، می‌توان از فضای آن به‌عنوان موزه مردم‌شناسی، موزه دفاع مقدس، مجتمع فرهنگی و فرهنگسرا نیز استفاده کرد تا به این ترتیب شرایطی برای فعالیت اقتصادی جوانان شهر هم ایجاد شود.

«محسن شمقدری» با بیان این‌که بی‌توجهی به مرمت این کوشک، بی‌توجهی به فرهنگ و اقتصاد شهرستان حمیدیه است، اضافه می‌کند: ساماندهی قسمت جنوب غربی کوشک (فضای چسبیده به ساحل رودخانه) علاوه بر ایجاد اشتغال، آورد اقتصادی بالایی برای شهرستان خواهد داشت، اما هنوز کاری برای آن انجام نشده است.شمقدری می‌گوید: متولیان میراث فرهنگی استان و شهرستان حمیدیه تا الان تلاشی برای جذب سرمایه‌گذار بخش خصوصی به منظور ساماندهی این مجموعه تاریخی نکرده‌اند. حتی در حد فراخوان.

این کارشناس تاکید می‌کند: واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی بهترین راهبرد برای حفظ بناهای تاریخی است. از طرف دیگر ایجاد ارزش‌افزوده برای بناهای تاریخی، یکی از راهکارهای فراهم کردن زمینه درآمدزایی به‌منظور حفاظت از بناهای تاریخی است که از طریق بخش خصوصی قابل‌ انجام است.

بی‌مهری به بنایی تاریخی

«سمیه عبیداوی» کارشناس دیگری است که به خبرنگار همشهری می‌گوید: محوطه کوشک حمیدیه با وجود فضای سبز قابل توجه آن، ظرفیت احداث خانه‌مسافر، استراحتگاه و توقفگاه موقت برای گردشگران و فضایی برای کافه‌رستوران را دارد، اما در این حد هم مسئولان گامی برای کوشک برنداشته‌اند.

وی ادامه می‌دهد: محوطه کوشک پر از درختان بزرگ و تنومند کُنار است که با فاصله کم در کنار یکدیگر قرار دارند. زمین هم پوشیده از گل‌های مختلف است. درختان نارنج و انجیر واقع در محوطه هم هنوز سبز و زیبا هستند و با این همه زیبایی شایسته نیست که این بنا مورد بی‌مهری قرار بگیرد و احیا نشود.

عبیداوی می‌گوید: ساختمان اصلی کوشک تاریخی حمیدیه متشکل از ۲ طبقه زیرزمین است که به شبکه‌ای از تونل‌های زیرزمینی در شهر متصل است. با وجود این ویژگی مهم و جالب این بنا و با این‌که بنا از سال ۸۰ زیر نظر میراث فرهنگی قرار گرفته، توجهی به آن نمی‌شود.

خطر تخریب، بیخ گوش کوشک حمیدیه

در این میان رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان حمیدیه نیز وضعیت ناگوار کوشک را تایید می‌کند و می‌گوید: قصر حمیدیه در آستانه تخریب کامل است.
«حسن بهداد» بارندگی‌های اخیر را که همچنان استمرار دارد، تهدیدی برای این بنای تاریخی می‌داند و به همشهری می‌گوید: روند تخریب این قصر تاریخی از زمان بارندگی‌های بهاره امسال آغاز شد اما کسی به هشدارهایی که دادیم، توجهی نکرد. حالا تخریب‌های بنا آن‌قدر شدت پیدا کرده که بخشی از طاق زیرزمین آن ریزش کرده است.بهداد می‌گوید: اگر استحکام‌بخشی و مرمت اضطراری قصر فوری انجام نشود، احتمال تخریب کامل این بنای تاریخی وجود دارد.

مرمت جزئی بنا و دستان خالی میراث

رئیس اداره میراث فرهنگی حمیدیه ادامه می‌دهد: سقف کوشک در گذشته تخریب شد و در چند سال گذشته هم همواره در معرض باد و باران قرار داشت. الان هم با تخریب طاق زیرزمین به‌راحتی باد و باران وارد تونل‌ها و زیرزمین بنا می‌شود و کل سازه تحت تأثیر است.
بهداد بیان می‌کند: از زمانی که این بنا به میراث تحویل داده شد، تنها در یک دوره در سال ۹۵ مرمتی جزئی انجام شد، اما بعد از آن تقریبا رها ‌شده است.

به گفته این مسئول، کوشک حمیدیه تنها بنای تاریخی ارزشمند غرب اهواز است که می‌تواند به عنوان مجموعه فرهنگی، خانه صنایع دستی یا موزه مردم‌شناسی غرب کشور مورد استفاده قرار گیرد.
وی تزریق اعتبارات مورد نیاز را لازمه مرمت این بنا می‌داند و می‌گوید: اداره کل میراث فرهنگی با حس مثبتی که نسبت به بناهای تاریخی دارد، برای کوشک حمیدیه اعتبارسنجی لازم را انجام داده و مرمت اضطراری آن هم انجام شده است، اما اجرای فازهای بعدی مرمت هم اعتبار می‌خواهد و با دست خالی نمی‌شود کاری کرد.

لزوم تعیین تکلیف مالکیت قصر

رئیس اداره میراث فرهنگی حمیدیه در ادامه این گفت‌وگو بر لزوم تعیین تکلیف مالکیت این قصر تاریخی تاکید می‌کند و می‌گوید: طبق قانون، مالکان بناهای تاریخی موظفند آن را حفاظت کنند، یا به میراث فرهنگی واگذار کنند، در حالی که سازمان آب و برق نه برای حفاظت از بنا بودجه و اعتباری اختصاص می‌دهد و نه مالکیت آن را به میراث فرهنگی می‌سپارد.

بهداد می‌افزاید: مکاتبات میراث فرهنگی با سازمان آب و برق استان بیشتر از ۱۰ سال است که ادامه دارد اما تا حالا به یک توافق نهایی نرسیده‌ایم. درخواست ما این است که جلسه‌ای با حضور نمایندگانی از سازمان آب و برق، استانداری و میراث برگزار و این بنا تعیین تکلیف شود.

درهای همیشه بسته

کوشک حمیدیه ۲ در ورودی دارد؛ یکی در منطقه شهید عنصری که برای استفاده ساکنان است و دیگری در ابتدای ورودی پل منطقه شریعتی، پشت دیوارهای کوشک در محل تجمع نخاله‌های ساختمانی.
در جنگ تحمیلی از محوطه کوشک حمیدیه به‌عنوان پادگان استفاده‌ می‌شد و از این محل نیروهای زیادی به مناطق مختلف عملیاتی اعزام می‌شدند. بعد از اتمام جنگ و خارج شدن کوشک از حالت پادگان نظامی و تحویل آن به سازمان آب و برق استان ۲ ساختمان انتهایی کوشک به‌عنوان خانه‌ سازمانی به‌صورت موقت به پرسنل سازمان آب برق داده شد.

اگر از اهالی منطقه شهید علی عنصری که در همسایگی کوشک سکونت دارند، در مورد جزئیات کوشک حمیدیه سوال کنی، کل اطلاعاتشان در مورد کوشک به زمان باز و بسته شدن در بزرگ آهنی این بنا توسط سربازان نگهبان کوشک خلاصه می‌شود. فرصت کوتاهی که اهالی در حین گذشتن از خیابان می‌توانند داخل کوشک را ببینند؛ چراکه درهای کوشک همیشه بسته است.