عـصــر جـنــوب| asrejonoob.ir: با تصویب بسته های جدید تحریمی از سوی دونالد ترامپ رئیس جمهوری جنجالی آمریکا، نگرانی ها از هر سو نسبت به پیامدهای ناگوار تصمیم ترامپ بر روابط ایران با قدرت های بزرگ، معادلات امنیت منطقه خاورمیانه و از همه مهم تر رژیم حقوقی خلع سلاح هسته ای افزایش یافته است. از دید بسیاری از ناظران جهانی، برجام به عنوان توافقی که حاصل اراده شش قدرت جهانی و نتیجه سالها مذاکره فشرده میان تیم های دیپلماتیک بود، به عنوان یکی از نشانه های موفقیت دیپلماسی چند جانبه در نظام نوین جهانی است. از این منظر خروج یکجانبه آمریکا از این توافق مهم بین المللی، باعث تشدید بی ثباتی های منطقه ای و بحث پردامنه خلع سلاح هسته ای خواهد بود. پرسش مهمی که در این میان مطرح است اینکه با برنامه جدید تحریمی دولت آمریکا، شرایط ایران در نظام بین المللی چگونه پیش خواهد رفت و آیا ایران به وضعیت ما قبل برجام بازخواهد گشت. در پاسخ به این مسئله باید به دو محور رویکرد خصمانه آمریکا و واکنش های جهانی به آن پرداخت.

قابل ذکر است دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در ششم اگوست اولین بسته های تحریمی علیه ایران را صادر کرد. مطابق این بسته تحریمی، کلیه شرکت های بین المللی از اتوموبیل سازی، خرید هواپیما و عرضه طلا و مسکوکات از تجارت با ایران منع شدند. مرحله نهایی تحریم ها در روز چهارم نوامبر صورت خواهد گرفت. چهارم نوامبر به لحاظ زمانی مصادف با ۱۳ ابان و روز تسخیر سفارت آمریکا توسط انقلابیون خط امام است. رئیس جمهوری آمریکا با انتخاب این روز به نوعی این پیام را به تهران می دهد که هنوز ضربه بزرگی از انقلابیون خورده اند را فراموش نکرده اند و سیاست ضد ایرانی را کماکان در دستور کار خود دارند. در همین راستا این نکته را هم می توان در نظر داشت که ترامپ با تعیین ۱۳ آبان به عنوان روز اجرای تحریم های سنگین علیه ایران، به نوعی به دنبال راهبرد تغییر رژیم در ایران نیز است. راهبردی که اخیراً از سوی جان بولتون مشاور ارشد امنیتی ترامپ راهبری و تئوریزه شده است. گفته می شود که در طی این تاریخ، مهم ترین بخش صادراتی ایران، نفت مورد هدف قرار خواهد گرفت. برنامه ترامپ و تیم سیاسی اش، به صفر رساندن فروش و عرضه نفت ایران است. ترامپ برای عملیاتی کردن راهبرداش، سیاست چندگانه ای را در پیش گرفته است. رئیس جمهوری آمریکا سیاست همزمان مذاکره و فشار را در پیش گرفته است. در همین خصوص ترامپ در بیانیه ای اعلام کرد که ایران  در برابر انتخابی دشوار قرار دارد. با تغییر رفتارهای بی ثبات کننده اش به سمت همگرایی با اقتصاد جهانی  و شکوفایی اقتصادی در داخل حرکت کند. این اظهارات در حالی از سوی رئیس جمهوری آمریکا بیان می شود که امروز ترامپ به تهدید اصلی در نظام بین المللی بدل شده و جامعه جهانی نگران از برنامه ها و رویکرد های هنجارشکنانه وی است. از سوی دیگر رئیس جمهوری آمریکا از همان ابتدا، رویکرد و بنای کارش را برای افزایش فشار و تحریم گذاشته است.

بی گمان از جمله رفتارهای تهدید زای ترامپ بر امنیت بین الملل، خروج از توافق چندجانبه برجام است. توافقی که تاییده شش قدرت جهانی و از همه مهم تر قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را زیر پای خود دارد و از سوی دیگر ۱۱ گزارش اژانس بین المللی انرژی اتمی مبنی بر پایبندی ایران به توافق برجام، همگی نشان از مسیر رو به صحیح توافق برجام بر صلح و امنیت منطقه ای و جهانی دارد.  نکته در همین جاست که قدرت های بزرگ و حتی متوسط جهانی با تشخیص، کارایی وکارامدی برجام، برخلاف دوران اوباما، همراه دولت آمریکا نیستند و ترامپ در کارزار مقابله با ایران دست تنهاست. اتحادیه اروپا از تلاش اش برای اقناع شرکت های متوسط و کوچک تجاری جهت تداوم معامله با ایران خبر می دهد و از سوی دیگر روسیه و چین به عنوان دو قدرت بزرگ شرقی بر تقویت کانال های مالی با ایران و کمک به عرضه نفت و گاز تاکید دارند.

باعطف به مخالفت های گسترده جهانی از تصمیم ضد برجامی ترامپ کنت کاتزمن تحلیل گر ارشد مسائل ایران در کنگره آمریکا معتقد است که تحریم های ترامپ که تا تاریخ ۴ نوامبر تکمیل می شود نمی تواند تاثیر تحریم های اعمال شده در بین سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ را داشته باشد. در طی این دوره کلیه کشورها و نهادهای جهانی همگام با آمریکا بودند و همگی به نظام تحریم ها علیه ایران پیوستند.  امروزه هیچ اجماعی نسبت به تحریم های ترامپ علیه ایران وجود دارد. در کنار اختلاف شدید اروپا و آمریکا بایستی به رویکرد مستقل کشورهایی چون چین، هند و ترکیه نیز اشاره کرد که اعلام کرده اند بدون توجه به رویکرد ضد برجامی آمریکا به تعامل اقتصادی و تجاری شان با ایران ادامه می دهند.

دانیل گلاسر یکی از اعضای ارشد وزرات خزانه داری آمریکا در امور تروریسم و جرایم مالی در رابطه با نظام تحریم ها علیه ایران اعلام کرده است که تحریم  یک ابزار است  و سیاست نیست. تحریم استراتژی است که هدف اش بدست آوردن اهداف معین است. درست است که با برنامه جدید ترامپ فشارهای تنبیهی اقتصادی بر روی ایران افزایش خواهد یافت اما برای کارایی و اثر بخشی نیاز به همراهی دیگر دولت ها داریم. از دید گلاسر، در ادبیات تحریم ها این مساله وجود دارد که با توجه به تنوع اقتصاد جهانی و افزایش تبادلات و ارتباطات جهانی، تحریم زمانی اثر بخش است که کل جامعه بین المللی از روی اراده و تمایل درونی به آن پایبند باشند.wright,2018)) در همین راستا کشور چین با توجه به ظرفیت های بالای اقتصادی و تکنولوژیکی اش مانع بزرگی در راه ترامپ جهت ایزوله کردن ایران است. دولت چین اعلام کرده که روابط تجاری آزاد، شفاف و عادلانه ای را با ایران دارد و این تعاملات به هیچ وجه ناقض قطعنامه های شورای امنیت نیست و چین به گسترش روابط اقتصادی و تجاری اش با ایران ادامه می دهد. گزارش ها حاکی است که دولت چین در طی سال گذشته میلادی حدود ۱۵ میلیارد دلار  نفت خام از ایران خریداری کرده است و پیش بینی می شود در سال جاری میلادی نیز این حجم از خرید انجام گیرد. از سوی دیگر شرکت ملی نفت چین اعلام کرده که آمادگی سرمایه گذاری در بخش های ۱۱ پارس جنوبی است. ایران پیشتر با شرکت بزرگ فرانوسی توتال بر سر توسعه میادین گازی پارس جنوبی قرارداد به ارزش پنج میلیارد دلار بسته بود که این شرکت فرانسوی به دلیل اینکه بخش عمده سهامداران اش آمریکایی تبار هستند و سهام سرمایه ای قابل ملاحظه در بورس نیویورک دارند، از ادامه فعالیت در ایران صرف نظر کرده است. همراستا با چین، دولت ترکیه نیز از تداوم همکاری با ایران خبر داده است. برات البایراک وزیر انرژی ترکیه اعلام کرده که کشورش به خرید گاز از ایران ادامه می دهد. ترکیه ۵/۹ میلیارد متر مکعب گاز از ایران خریداری می کند. دو کشور همچنین سالانه ۱۰ میلیارد دلار مراوده تجاری و مالی دارد.Reid,2018)) همه این موارد نشان از این دارد که اولا تنوع قدرت در جهان امروز بیش از گذشته احساس می شود و از همه مهم تر دیگر رهبری و هژمونی آمریکا در اقتصاد جهانی به سر رسیده است. البته منظور از این نکته، این نیست که آمریکا به لحاظ مولفه های قدرت افول کرده و قدرت طراز اول جهانی نیست. نکته در اینجاست که دیگر اعتبار سیاسی و حرف شنوی دیگر کشورها از آمریکا مثل گذشته نیست. هژمونی قدرت توام با رضایت است که امروز این مولفه مهم رضایت و پذیرش برای آمریکا وجود ندارد. چهره عریان قدرت در روابط خارجی آمریکا بسیار مشهود و برجسته شده است. رئیس جمهوری آمریکا این تصور را دارد که با چهره سخن و خشن قدرت، بزرگی و قدرت کشورش را به رخ بکشد و با عطف به همین نگاه در بحث تحریم ترکیه و کاهش ارزش لیر در برابر دلار اعلام کرد که دلار آمریکا قدرت اش را در برابر لیر نشان داد. این موارد گرچه در کوتاه مدت می تواند باعث خرسندی دولت آمریکا شود اما بی شک زمینه ساز شکل گیری عنصر مقاومت در میان سایر قدرت های متوسط و بزرگ و تشکیل هسته و سازمان هایی ضد آمریکایی در آینده خواهد شد. مسئله ای که امروز نخبگان داخلی آمریکا نیز بدان اذعان دارند. خانم وندی شرمن معاون اسبق وزارت خارجه آمریکا در همین راستا با جمله ای کنایه آمیز ناکامی رویکرد ترامپ را این چنین بیان کرد: ترامپ تصور می کند که اگر سخنان خودرا بلند تر اعلام کند، بلند تر هم نزد دیگران شنیده خواهد شد. صدای بلند ترامپ و تهدیدات گاه و بی گاه اش در میانه درگیری های سیاسی در داخل آمریکا و چانه زنی های دیپلماتیک دیگر قدرت های بزرگ جهانی خاموش و گم خواهد شد.

————————————–
منابع

Reid,David(2018) China ignores Trump threat on Iran, says business there will continue, https://www.cnbc.com/2018/08/08/china-ignores-trump-threat-on-iran-says-business-there-will-continue.html

Wright,Robin(2018) Who Will Last Longer: Trump or Iran’s Theocrats? https://www.newyorker.com/news/news-desk/who-will-last-longer-trump-or-irans-theocrats