ریزگرد، گردوخاک و یا گردوغبار؛ چه فرقی دارد/ زندگی در اینجا تلخ شده است!
دهم بهمن‌ماه بود که رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در حاشیه جلسه هیأت دولت به خبرنگاران گفت: «رئیس‌جمهور تکلیف خاصی برای وزارتخانه‌های جهادکشاورزی و امور خارجه در زمینه مهار ریزگردها تعریف کردند.
براساس این تکلیف، وزارتخانه‌های نفت، جهادکشاورزی (سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری) و امور خارجه ملزم به پیگیری وضعیت گردوغبار در خوزستان و تسریع در کنترل ۲۰هزار هکتار کانون فوق بحران گردوغبار در این استان شدند. علاوه براین، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی نیز در این زمینه باید همکاری لازم را داشته باشد.»
نوزدهم بهمن‌ماه جاری و کمتر از ۱۰ روز پس از دستور ویژه رئیس‌جمهور برای مهار ریزگردها به‌ویژه ریزگردهای خوزستان، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور هم تأکید کرد: «برنامه مقابله با ریزگردهای خوزستان باید به‌صورت طرحی ضربتی و فوری از سوی استاندار، وزارت نیرو و جهادکشاورزی دنبال شود و همزمان سازمان برنامه و بودجه باید منابع مالی مورد نیاز این طرح را تأمین کند تا هرچه سریع‌تر مشکل مردم خوزستان برطرف شود.»
مشکل اعتبار برطرف شد
حالا با این دستورات، به‌نظر می‌رسد دیگر نه مشکل اعتبار وجود دارد و نه مشکلات ناهماهنگی میان دستگاه‌های ذیربط برای مقابله با ریزگردهایی که اکنون روزبه‌روز بر میزان ظهورشان افزوده می‌شود. نکته در خور تامل اینکه هفته گذشته در هفتمین جلسه کمیته راهبردی مقابله با گردوغبار که با حضور دستگاه‌های مرتبط برگزار شد ضیاءالدین شعاعی، مدیر کمیته ملی مقابله با گردوغبار گفت: «خوزستان ازجمله استان‌هایی است که برنامه منشأ‌یابی و چگونگی مهار آن آماده شده و اکنون نیازمند اعتبار و بودجه است.»
بر این اساس با دستور ویژه برای تأمین اعتبارات، دیگر بهانه‌ای برای تعلل در برنامه عمل ریزگردها باقی نمانده است. ابتکار درخصوص تخصیص حقابه تالاب‌ها هم گفت: «به‌دلیل شرایط خاص استان خوزستان و به‌منظور حفظ سلامت مردم، با وزارت نیرو مکاتبه‌ای خواهیم داشت که درصورت امکان برای تالاب‌های این استان، ظرفیت بیشتری از میزان حقابه تعیین شده، اختصاص داده شود.» باتوجه به دستور ویژه رئیس‌جمهور و معاون اول وی، به‌نظر می‌رسد مشکلی برای احیای کامل تالاب هورالعظیم و تخصیص حقابه تالاب شادگان وجود نداشته باشد.
۳۵۰هزار هکتار کانون گردوغبار داخلی
پرویز گرشاسبی، معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل‌ها هم با اشاره به‌وجود ۳۴۹هزار هکتار کانون بحرانی گردوغبار در خوزستان می‌گوید: «مطالعات تفصیلی و اجرایی ۵۰هزار هکتار از این کانون‌ها تهیه شده و آماده اجراست.» خوزستان سال‌هاست که با معضل گردوغبار مواجه است اما طی همه این سال‌ها، هرگاه صحبت از ریزگردها و مهار آنها شده، مسئولان ذیربط، کمبود اعتبار را بهانه کرده یا توپ را به زمین دیگری انداخته‌اند؛ حالا دیگر بهانه‌ای وجود ندارد. مسئولان باید همت کرده و غبار از چهره خوزستان پاک کنند؛ مسئولان باید بدانند بیش از هر چیز وامدار مردم هستند و مردم بیش از هرچیز وامدار خطه خونین خوزستان.
گرد و غبار جنوب از کجا می‌آید؟
گردوغبار یا ریزگردها چه فرقی می‌کند هر چه آن را بنامیم پدیده‌ای است که طی چند سال اخیر زندگی را بر بسیاری از شهروندان مرز نشین به‌ویژه خوزستانی‌ها به‌شدت تلخ کرده است. حالا دیگر، ریزگردها علاوه بر مخاطراتی که برای شهروندان دارد تاسیسات شهری را هم با مشکل مواجه می‌کند. همین دیروز، بسیاری از تاسیسات شهری ازجمله برق مناطقی از خوزستان قطع شد؛ مشکلی که وزیر نیرو را شتاب زده به خوزستان کشاند اما واقعیت این است که این مشکل با حضور وزیر نیرو حل شدنی نیست.
مهم‌ترین عوامل که باعث شکل‌گیری کانون‌های ریزگرد در خوزستان شد عبارتنداز:
الف -سدسازی‌های بی‌رویه و در نتیجه دخالت غیرمسئولانه در اکوسیستم‌های رودخانه‌ای که باعث کاهش شدید جریان آب درمهم‌ترین رودخانه‌های خوزستان ازجمله کارون، زهره وجراحی شد و درنتیجه اراضی پایین دست تبدیل به کانون‌های ریزگرد شد.
ب- باسدسازی، سطح آب‌های زیرزمینی در خوزستان به‌شدت کاهش یافت و با توجه به آبرفتی بودن دشت خوزستان که دارای خاک رسی است این دشت تبدیل به کانون ریزگرد شد به‌طوری که با کوچک‌ترین بادی خاک‌های رسی از سطح این دشت در آسمان پراکنده می‌شود.
ج -جلوگیری از ورود حقابه تالاب‌های خوزستان نظیر هورالعظیم و شادگان که باعث شکل‌گیری کانون‌های بزرگ ریزگرد در منطقه شد، به‌ویژه خشکاندن بخش‌هایی از هورالعظیم برای نصب دکل‌های حفاری نفت یکی از مهم‌ترین عواملی بود که این تالاب را تبدیل به کانون بحران گردوغبار داخلی کرد.اکنون اما مسئولان محیط‌زیست می‌گویند ۶۰ درصد هورالعظیم آبگیری شده اما نمایندگان خوزستان در مجلس و کارشناسان می‌گویند این تالاب حداکثر ۱۰درصد آبگیری شده است.
د- توسعه ناپایدار کشاورزی از دیگر عوامل مهم شکل‌گیری کانون‌های ریزگرد در خوزستان است. بنا به اعلام مسئولان سازمان جنگل‌ها، هم‌اکنون ۳۴۹هزار هکتار کانون گردوغبار داخلی در خوزستان وجود دارد که ۵۶ هزار هکتار آن دیمزار رها شده و ۴۶هزار هکتار آن تالاب‌های خشک‌شده است.
اکنون بنا به اعلام کارشناسان اگر عزمی برای مهار کانون‌های گردوغبار وجود دارد باید عامل شکل‌گیری این معضل برطرف شود که در راس آن بازکردن دریچه سدهای متعددی است که همچنان بر بروز کانون‌های ریزگرد دامن می‌زند.