مسئولان هنوز نتوانسته‌اند راه علاجی بیابند گردِ غبار بر سر خوزستانی‌ها/ ۱۲ سال گذشت، تا ۱۵ سال آینده باید سوخت‌وساخت
عصر جنوب – asrejonoob.ir: حال دیگر گردوغبار همنشین همیشگی خوزستانی‌ها شده است. پدیده‌ای که از ۱۲ سال پیش متخصصان و کارشناسان درباره وقوع و ماندگاری‌اش هشدار دادند؛ اما به نظر می‌رسد که مسئولان هنوز نتوانسته‌اند راه علاجی برایش بیابند؛ چراکه با وجود چهار منشأ داخلی بسیار فعال که باید به‌شدت کنترل شوند، بیش‌تر بر مشکلات منابع خارجی ریزگردها تاکید می‌کنند و منابع خارجی نیز با وجود شرایط جنگی در کشورهای عربی و خودخواهی‌های کشور ترکیه در مهار آب رودخانه‌های دجله و فرات معلوم نیست چه زمان مهار می‌شوند.
روزنامه سبزینه در ادامه می نویسد: یک استاد دانشگاه شهید چمران اهواز سابقه بروز ریزگردها در استان‌های غربی و جنوب غرب کشور را بیش از دوازده سال می‌داند و می‌گوید: این پدیده نوظهور از همان ابتدا دو منشأ داخلی و خارجی داشت. منشأ داخلی ۱۰ درصد و خارجی ۹۰ درصد در بروز گردوغبار نقش داشتند. این در حالی است که با گذشت این سال‌ها کم‌کم نقش منابع تولید‌کننده گردوغبار داخلی افزایش یافته و به ۳۵ درصد رسیده است. مهدی قمیشی بر این باور است که اکنون ۶۵ درصد از منابع تولید ریزگرد در استان‌های غربی و جنوب غربی کشورمان خارجی هستند که از این میزان ۴۵ درصد مربوط به عراق است و ۲۰ درصد باقیمانده حاصل بیابانی شدن و عدم اقدامات موثر برای مقابله با آن در کویت، عربستان و اردن است.
نبود کنترل بر چهارگانه‌های ریزگردی
در مناطق غربی و جنوب غربی کشور چهار منشأ اصلی گردوغبار، از جمله حدفاصل شهرهای ماهشهر و هندیجان، حدفاصل شهرهای ماهشهر و اهواز، منطقه جنوبی هورالعظیم و غرب خرمشهر وجود دارد که اصلی‌ترین منشأ تولید ریزگرد با وسعت ۳۵۰ هزار هکتار هستند. این مناطق تحت تاثیر رودخانه‌های کارون، مارون و هورالعظیم‌اند. بر همین اساس این استاد دانشگاه معتقد است که اگر مسئولان برنامه جامعی برای کنترل این چهار منطقه داشته باشند می‌توان امیدوار بود که حداقل ۳۵ درصد از گردوغباری که بر سر مردم می‌نشیند از بین خواهد رفت، اما ملاحظات حاکی از آن است که تاکنون برنامه جامعی برای کنترل این مناطق وجود نداشته است. در سال‌های گذشته اعلام شد دولت برنامه‌های ویژه‌ای برای کاهش آثار منشأ‌های خارجی گردوغبار در کشور دارد؛ اما این‌چنین که قمیشی می‌گوید هنوز اقدام موثری در این زمینه نیز صورت نگرفته است؛ زیرا کانون‌های خارجی ریزگردها عمدتا تحت تاثیر رودخانه‌های دجله و فرات هستند. دو رودخانه مهمی که در سال‌های اخیر کشور ترکیه با اقدامات کنترلی از ورود آب آن‌ها به سوریه و عراق ممانعت کرده است. رودخانه فرات اکنون کاملا بسته شده و ترکیه برنامه‌های کنترلی بیش‌تری برای بند آوردن دجله در آینده‌ای نزدیک دارد؛ بنابراین اگر چنین اتفاقی بیفتد باید روزبه‌روز شاهد بروز مشکلات ریزگردی بیش‌تری در کشورمان هستیم. براساس یافته‌های این استاد دانشگاه شهید چمران اهواز، با توجه به شرایط موجود، یعنی نبود برنامه‌ای مدون برای کنترل کانون‌های داخلی و شرایط نامناسب کانون‌های خارجی، حداقل تا ۱۵ سال آینده نمی‌توان شاهد کاهش میزان ریزگردها در استان‌های غرب و جنوب غرب کشور بود، این یعنی تا چشم‌اندازی پانزده ساله فقط باید سوخت‌وساخت.
اهواز جزو آلوده‌ترین شهرهای دنیا
بحران ریزگردها در خوزستان سبب شده تا شهر اهواز، مرکز این استان، از سوی سازمان بهداشت جهانی به‌عنوان یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان شناخته شود. گردوغبار بروز مشکلات تنفسی ساکنان این شهر را سبب شده و احتمال آلوده بودن این ریزگرد به مواد رادیواکتیو نگرانی‌های گسترده‌ای ایجاد کرده است. سالانه حدود ۲۲ هزار نفر در استان خوزستان به‌دلیل مشکلات ناشی از آلودگی هوا و ریزگردها به بیمارستان و مراکز درمانی مراجعه می‌کنند. در آبان ۱۳۹۴ در پی بارش باران اسیدی در این استان، برای صدها نفر مشکلات تنفسی پیش آمد که آنان را به بیمارستان کشاند و به بستری‌شدن بیش از یک‌صد نفر منجر شد. براساس آمارهای موجود در برخی از روزهای سال میزان گردوغبار در شهرهای استان خوزستان از جمله آبادان ۲۲۵، اندیمشک ۱۲۷، سوسنگرد ۷۶۷، امیدیه ۶۵۴، بهبهان ۵۸۹، گتوند ۱۶۶ و شوش ۴۶۰ میکروگرم بر مترمکعب گزارش شده است، این در حالی است که میزان آلایندگی استاندارد ۱۵۰ تا ۲۵۰ میکروگرم بر مترمکعب است.
شدت ریزگردها در اهواز به اندازه‌ای است که از نهایت قدرت سنجش آنالایزرهای سازمان محیط زیست ایران نیز بیش‌تر است. این ریزگردها همچنین سبب تعطیلی مدارس و ادارات در شهرهای مذکور شده‌اند و هرچند سال گذشته اقدامات موثری از سوی هلال احمر در توزیع ماسک و شیر در بین مردم صورت گرفت؛ اما هلال احمر هم امسال اعلام کرده که دیگر بودجه‌ای برای این کار ندارد. احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل اداره محیط زیست خوزستان، در همین خصوص به «سبزینه» می‌گوید: در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۳، طوفان بزرگی در خوزستان رخ داد که گرد و خاک بسیاری به‌دنبال داشت و به همین‌دلیل مشخص شد که بخشی از منشأ تولید ریزگردها داخلی است. برای اطمینان در این خصوص سازمان زمین‌شناسی موظف شد تا با کمک سازمان‌های هواشناسی و محیط زیست تحقیقات جامعی انجام دهد. در نهایت گزارش کاملی از سوی این سازمان‌ها ارائه شد که طبق آن نقاط اصلی تولید گردوغبار داخلی مشخص شده بود. وی با تکیه بر مطالعاتی که صورت گرفته مدعی است که سهم منابع داخلی در تولید ریزگردها در نهایت ۲۰ تا ۲۵ درصد است و منابع خارجی حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد از گردوغباری که آسمان شهرهای غربی و جنوب غربی را می‌پوشاند تولید می‌کنند؛ همانند ریزگردهایی که در روزهای گذشته سبب تعطیلی مدارس و ادارات در این شهرها شده و مشخص است که از کشور عراق به سمت ایران آمده‌اند.
اقدام برای مقابله با کانون‌های داخلی و خارجی
هرچند که قمیشی، استاد دانشگاه شهید چمران اهواز بر این باور است که برای مهار منابع تولید‌کننده ریزگرد داخلی اقدام درخوری صورت نگرفته؛ اما لاهیجان‌زاده از اختصاص بودجه‌ای ۱۵/۵ میلیارد تومانی به منابع طبیعی استان خبر می‌دهد که سال گذشته با این بودجه توانسته بخش‌هایی از کانون‌های گردو غبار را مالچ‌پاشی و درختکاری کند؛ اما گویی با توجه به وسعت کانون‌های داخلی نمی‌توان گفت این اقدامات چشمگیر بوده است.
با وجود این مدیرکل محیط زیست استان خوزستان بارش‌های سال‌های گذشته را تا حدی در کاهش آثار کانون‌های داخلی ریزگردها موثر می‌داند و تاکید می‌کند: در سال‌های آبی ۹۴ و ۹۵ خوزستان بارش‌های خوبی داشته که توانسته بخشی از مشکلات منشأ‌های داخلی را حل کند. او به برخی از اقدامات صورت گرفته برای مهار منشأ‌های گردوغبار خارجی اشاره می‌کند که تدوین روش مطالعات با منشأ برون‌مرزی، نصب تجهیزات رادارای از سوی کشور ژاپن در ایران، تصویب قطعنامه در سازمان ملل متحد و یونیپ از مهم‌ترین آن‌ها بوده‌اند. لاهیجان‌زاده اما با نظر قمیشی درباره پذیرفتن شرایط در خوزستان موافق است. او می‌گوید: هرچند نمی‌توان زمان مشخصی برای حل بحران کنونی گردوغبار در کشور پیش‌بینی کرد؛ اما باید کمی از تمرکز بر روی حل مشکلات بزرگ کم کنیم و به حل مشکلات کوچک‌تر نیز بپردازیم.
مدیرکل اداره محیط زیست خوزستان یادآور می‌شود: باید بپذیریم خوزستان در حال حاضر این شرایط را دارد و معلوم نیست تا چند سال دیگر ادامه داشته باشد؛ بنابراین باید ببینیم چطور می‌توانیم آثار مشکل را کمتر کنیم. گفته می‌شود برای کنترل کانون‌های داخلی نیازمند ۱۰۰ میلیارد تومان هزینه هستیم؛ اما این در حالی است که می‌توان بخشی از این هزینه را به مردم اختصاص داد؛ به‌عنوان مثال تمامی ساختمان‌های شهرهای خوزستان را مجهز به پنجره‌های دوجداره کنیم تا مانع از ورود گرد و خاک شوند یا توزیع ماسک و شیر در بین مردم به‌طور منظم انجام شود و همچنین مراکز اطلاع‌رسانی داشته باشیم تا به‌موقع مردم را از وقوع گرد و خاک مطلع کنند.