توسعه ناپایدار در دهه های اخیر آنچنان محیط زیست و آثار تاریخی خوزستان را شکننده و آسیب پذیر کرده که ضرورت نظارت بر نحوه اجرای طرح های بزرگ عمرانی را دو چندان کرده است.
هنوز که هنوز است محیط زیست خوزستان نتوانسته در مقابل اثرات طرح توسعه نیشکر و سدسازی قامت خود را راست کند، به همان نسبت سرنوشت بناهای تاریخی و محوطه های باستانی در شوش و شوشتر و اهواز نافرجام بوده است.
با این همه بازهم محیط زیست و میراث فرهنگی در یکی از بزرگترین طرح های توسعه ای در خوزستان نادیده گرفته شده است.
طرح آبرسانی شهرها و روستاهای خوزستان موسوم به ‘طرح غدیر’ ، که مدعیان آن را بزرگترین طرح آبرسانی خاورمیانه و بلکه دنیا می دانند، قرار است آب شرب ۲۵ شهر و یک هزار و ۶۰۸ روستا را تامین کند. این طرح که در دولت گذشته بدون داشتن مجوز لازم آغاز شده، هنوز هم در حال اجراست. پس از آبادان، خرمشهر و اهواز اکنون طرح غدیر به شادگان رسیده است. لوله های قطور انتقال آب، حالا قرار است قلب تالاب بین المللی شادگان را بشکافد و در عمق تالاب جا خوش کند.
معاون محیط طبیعی حفاظت محیط زیست خوزستان می گوید: طرح آبرسانی غدیر مجوزی برای کار ندارد.
سیدعادل مولا اظهار می کند: این طرح چهار منطقه حفاظت شده محیط زیست در خوزستان شامل منطقه چهل پا در اندیمشک، ام الدبس در دشت آزادگان، میشداغ در شوش و تالاب بین المللی شادگان را تحت تاثیر قرار می دهد؛ که این مساله علاوه بر تمام مسیر لوله گذاری در این طرح از شمال تا جنوب استان است.
وی تاکید می کند: با طرحی که سازمان آب و برق برای کار در تالاب شادگان ارائه کرده بود نیز تاکنون موافقت نشده و قرار است جلساتی در این زمینه برگزار شود.
مولا می افزاید: لوله های انتقال آب که از تالاب شادگان می گذرد باید با کمترین آسیب به تالاب اجرا شود، این در حالیست که می خواهند سازه های بتنی به عرض بیش از ۱۰ متر در تالاب بسازند.
وی با تاکید بر اینکه کل طرح باید مجوز زیست محیطی بگیرد، اضافه می کند: اکنون حتی یک جاده روستایی نیز ملزم به داشتن گزارش ارزیابی زیست محیطی است، اما طرحی به این عظمت هنوز مجوزهای لازم را دریافت نکرده است.
معاون محیط انسانی حفاظت محیط زیست خوزستان نیز تاکید می کند: هنوز مجوزی برای طرح آبرسانی غدیر صادر نشده است.
جمال شاکری با بیان اینکه گزارش ارزیابی زیست محیطی این طرح دارای نواقص است و تایید نشده، می گوید: طرح غدیر در آخرین جلسه شورای حفاظت کیفی رودخانه کارون در آذر ۹۴ مطرح و با کلیات طرح موافقت شد اما هنوز موافقت نهایی صورت نگرفته است.
وی می گوید: با توجه به اینکه مساله تامین آب آشامیدنی مردم درمیان است، محیط زیست نظر مساعد به طرح دارد اما به دلیل وسعت پروژه، تایید گزارش ارزیابی زیست محیطی الزامی است.
شاکری تصریح می کند: با توجه به اینکه مجوز نهایی محیط زیست صادر نشده، کار سازمان آب و برق در این طرح غیرقانونی بوده است.

* کوتاهی محیط زیست
‘ ارزیابی اثرات زیست محیطی’ فرایندی رسمی است که برای پیش بینی پیامدهای زیست محیطی (مثبت یا منفی) از یک طرح، سیاست، برنامه، و یا پروژه پیش از تصمیم به اجرا با اقدام پیشنهادی است. الگوی ارزیابی زیست محیطی طرح های توسعه در سال ۷۳ تدوین شده است.
یک استاد دانشگاه معتقد است: طرح غدیر هیچگونه مجوز زیست محیطی ندارد و شش سال پیش با برخی فشارها آغاز شد.
وی که خواست نامش فاش نشود، می افزاید: این طرح بسیار عظیم است و کل استان را تحت تاثیر قرار می دهد، این در حالیست که سازمان آب و برق فقط بخش هایی از طرح را به صورت بسیار سطحی مطالعه کرده که این مطالعات نیز توسط مشاور طرح که تخصص زیست محیطی ندارد، انجام شده است.
وی با انتقاد از عملکرد اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان در قبال طرح غدیر اظهار می کند: این اداره کل در این زمینه بسیار ضعیف ظاهر شده و اقدامی برای جلوگیری از این طرح تا زمان صدور مجوز نکرده است و طبیعتا تا فشار محیط زیست نباشد سایر سازمان ها ترجیح می دهند طرح های خود را با هزینه های کمتر اجرا کنند.
این محقق اضافه می کند: در این طرح خط لوله، ایستگاه پمپاژ و تصفیه خانه های زیادی در شهرها و روستاها ساخته می شود و از کنار تاسیسات نفتی و مناطق حفاظت شده نیز عبور می کند.
وی با اشاره به اهمیت کار در تالاب بین المللی شادگان اظهار می کند: تالاب شادگان با وجود بین المللی بودن حداقل ۴۰ مورد تعرض به آن صورت گرفته، و بخش های زیادی از آن تخریب شده به همین دلیل بسیار شکننده است؛ در جنوب تالاب نیزبه دلیل وجود لوله های نفتی قدیمی و فرسوده با آلودگی شدید نفتی روبه روست که این مساله روی طرح زیرزمینی تامین آب تاثیر زیادی دارد و باید به درستی بررسی شود.
این استاد دانشگاه تاکید می کند: در تالاب های بین المللی هر گونه ساخت و ساز ممنوع است و باید با موافقت سازمان محیط زیست باشد اما می بینیم که سازمان آب و برق برای کاهش هزینه های خود کوتاه ترین مسیر را برای اجرای لوله های انتقال آب انتخاب کرده است.
به گفته وی، مقصر اصلی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان است، به ویژه در این زمینه کوتاهی کرده است زیرا محیط زیست بر اساس قانون و با مامورانی که دارد می تواند هر گونه کارگاه غیرمجاز در تالاب را تعطیل کند.

* لوله گذاری در عمق تالاب
در طرح آبرسانی غدیر قرار است ۶۷۵ کیلومتر لوله گذاری انجام شود. اکنون آب مورد نیاز این طرح از سد کرخه تامین می شود و در افق طرح، سد دز منبع تامین آب غدیر است. این طرح در آبادان، خرمشهر و اهواز اجرا شده است. کلنگ مرحله دوم طرح آبرسانی به شادگان نیز هفته گذشته به زمین زده شده و کارگاه در تالاب بین المللی شادگان برپا شده است.
مجری طرح آبرسانی غدیر و معاون آبرسانی سازمان آب و برق خوزستان تایید می کند که این طرح مجوزهای زیست محیطی و میراث فرهنگی را هنوز دریافت نکرده است.
صادق حقیقی پور توضیح می دهد: محیط زیست با طرح اولیه موافقت کرده بنابراین طرح غدیر یک مجوز کلی دارد و یک مجوز نصفه و نیمه هم برای کار در تالاب شادگان؛ به این معنی که محیط زیست استان به شکل ضمنی کار در تالاب را تایید کرده و قرار است کار با حدود ۱۰ درصد تغییرات اجرا شود اما هنوز مجوز را صادر نکرده است.
حقیقی پور با اشاره به مشکلات خط انتقال آب فعلی شادگان می افزاید: این خط انتقال که حدود ۵۰ سال قدمت دارد، به صورت روزمینی اجرا شده و مشکلاتی بوجود می آورد به طور مثال هفته گذشته برخورد کامیون باعث شد که آب این شهر قطع شود به همین دلیل می خواهیم خط لوله جدید را در عمق ۱٫۵متری احداث کنیم.

* منتظر مجوز نمی مانیم
مجری طرح غدیر همچنین تاثیر طرح غدیر در محوطه های تاریخی را به شدت تکذیب می کند و می گوید: بخش هایی از طرح که تاکنون اجرا شده در هیچ محوطه تاریخی نبوده است و فقط بخشی از محوطه تاریخی ایوان کرخه است که تحت تاثیر قرار می گیرد که هنوز عملیات اجرایی در آن مسیر آغاز نشده است.
وی تاکید می کند: به سازمان میراث فرهنگی اعلام کردیم که نقشه محوطه تاریخی را اعلام کنند تا بر اساس آن کار کنیم و جلساتی نیز در این زمینه برگزار شده است.
حقیقی پور درباره قرارداد با پژوهشکده میراث فرهنگی اظهار می کند: به ما اعلام شد که برای اخذ مجوز میراث فرهنگی باید با پژوهشکده میراث فرهنگی کشور قرارداد منعقد کنیم اما اختلافات داخلی در این پژوهشکده باعث شد که جواب نهایی داده نشود.
وی در پاسخ به اینکه چرا این طرح بدون مجوزهای لازم آغاز شده می گوید: ما مجبور هستیم آب مناسب برای مردم تامین کنیم و نمی توانیم منتظر مجوزها و یا تغییر مدیریت ها باشیم زیرا مردم روزانه با مشکلاتی در زمینه آب روبه رو هستند به طور مثال روزانه ۲۰ نفر در شادگان و ۲۵۰ نفر در اهواز به بیماری های میکروبی ناشی از آب شرب ناسالم مبتلا می شوند و در شوشتر نیز هفته گذشته با بحران آب روبه رو بودیم.

* تاثیر بر بیش از ۳۰ محوطه تاریخی
اداره کل میراث فرهنگی خوزستان حاضر به پاسخگویی در این باره نشد اما رئیس انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا می گوید: طرح آبرسانی غدیر بدون اخذ مجوزهای میراث فرهنگی آغاز به کار کرده و هنوز هم مجوزی برای آن صادر نشده، این در حالیست که بر اساس قانون هر طرح عمرانی باید پیش از اجرا و در مرحله امکان سنجی و مکان یابی مجوز بگیرد.
سعید محمدپور اظهار می کند: میراث فرهنگی خوزستان حدود دو سال پیش هنگامی که طرح غدیر به ‘ایوان کرخه’ رسید، از طرح مطلع شد و آن را تا زمان تعیین عرصه محوطه تاریخی متوقف کرد؛ اکنون میراث فرهنگی عرصه و حریم ایوان کرخه را تعیین و به سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال کرده و منتظر ابلاغ آن است.
وی می افزاید: در بررسی میراث فرهنگی خوزستان ۱۵ محوطه باستانی در محدوده ایوان کرخه شناسایی شده است.
وی با بیان اینکه همه مسیر عبور خط لوله بررسی نشده است، تاکید می کند: بیش از ۳۰ محوطه تاریخی تحت تاثیر طرح غدیر قرار می گیرند که باید مورد بررسی قرار گیرند.
وی تصریح می کند: متاسفانه بررسی این طرح های بزرگ به پژوهشکده میراث فرهنگی کشور واگذار می شود و بیشتر افرادی که برای این کار گمارده می شوند از خوزستان شناخت درستی ندارند به همین دلیل یک گزارش سطحی ارائه می دهند؛ در این مورد نیز کارشناسان پژوهشکده تنها چند روز وقت به بررسی ایوان کرخه اختصاص داده بودند و در نهایت نیز گزارش قابل قبولی ارائه نکردند.
وی با اشاره به اینکه در بررسی طرح های بزرگ خوزستان هیچ نظمی وجود ندارد، می افزاید: بسیاری از طرح های عمرانی از خوزستان گذر می کند که وجود یک برنامه حساب شده را برای اجرای طرح ها بدون تعرض به میراث فرهنگی و حفاظت از محوطه های و آثار تاریخی ضروری می کند اما این مساله مورد غفلت واقع شده است.

* گذر از قانون
شش سال است که طرح آبرسانی غدیر بی توجه به مجوزهای قانونی پیش می رود. آیا مدیرانی که مدعی حفاظت از محیط زیست و میراث فرهنگی هستند، بالاخره تن به قانون می دهند؟

گزارش از نادره وائلی زاده – ایرنا/*

** عصر جنوب را در در تلگرام دنبال کنید… (کلیک کنید)