تپه تل برمی در سال ۱۳۴۷ در فهرست آثار ملی به شماره ۴۰۳ ثبت شد و نزدیک به سه دهه است که به روستایی تبدیل شده که با فاصله جاده کمربندی بهبهان – اهواز در کنار شهر رامهرمز قرار گرفته است.

این مرکز باستانی وسط دشت رامهرمز و در سمت راست رودخانه الله قرار گرفته است. مطالعات باستانی توسط باستان شناسان خارجی، دوران استقرار جمعیت در این تپه را هزاره پنجم پیش از میلاد عیلامی نو (نیمه اول هزاره پیش از میلاد) هخامنش، سلوکی، پارتی، ساسانی و اسلامی، تاریخ گذاری کرده اند.

از این محوطه نیز تعدادی کتیبه به دست آمده از جمله یک کتیبه سنگی به خط میخی متعلق به (هزاره چهارم پیش از میلاد) دو آجر نوشته به خط میخی یکی متعلق به «اونتاش ـ ناپیرشاه» پادشاه قدرتمند دوره عیلام میانه و سازنده «زیگورات چغازنبیل» و دیگری کتیبه علامی نو ـ بر آجر نوشته ای که حکایت از بازسازی معبدی به فرمان «شیلهاک اینشوشیناک» قدرتمندترین پادشاه سلسله «شوتروکیدها» در دوره عیلامی میانه دارد.

همچنین در تل برمی، گِل نوشته ای به دست آمده که به دلیل کوچکی، زیاد نمی توان آن را قرائت کرد اما از روی نوع نوشتار آن را به دوره «عیلام نو» منصوب می کنند. به گفته کارشناسان امروزه به کمک تل برمی این امکان ممکن شده است که الگوی رابطه متقابل سرزمین مرتفع (انشان) و سرزمین کم ارتفاع (شوش) در طول زمانی طولانی در یک ناحیه واسط میان پایتخت های عیلام باستان ـ شوش و اَنشان ـ را پیگیری کرد.

آسفالت در نزدیکی های تل برمی

اما پروژه های راه سازی که در این محوطه در حال انجام است به شدت این محوطه تاریخی را تهدید می کند. در سال ۹۱ پروژه محور رامهرمز به رامشیر با ورود به حریم باستانی تل برمی رامهرمز آغاز شد. روسای وقت میراث فرهنگی این شهر از راه و شهرسازی شکایت کردند که متاسفانه رأی دادگاه مبنی بر منع تعقیب آنها بود.

احسان شیخ بارانی سرپرست میراث فرهنگی رامهرمز و هفتکل بیان کرد: به هر حال سه ماه پیش که حکم سرپرستی خود را دریافت کردم و در همان روزهای نخست، نامه ای از سوی مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان به من ابلاغ شد و بر اساس آن ادامه کار در این پروژه را متوقف کردم. در هر صورت با وجود اینکه زیرسازی این پروژه انجام شده بود تا زمان وصول نتیجه نهایی متوقف باقی می ماند.

وی تصریح کرد: این پروژه در حال حاضر آماده آسفالت است که جلوی کار آن گرفته و محکم پای کار ایستاده ایم. اداره کل راه و شهرسازی استان خوزستان در سال ۹۱ این تعرض را انجام داده ولی اداره حقوق میراث فرهنگی خوزستان تمام قد برای تعطیلی این پروژه ایستاده هرچند که متاسفانه در آن زمان دادگاه راه و شهرسازی را تبرئه کرد.

سرپرست میراث فرهنگی رامهرمز و هفتکل تاکید کرد: اگر در این پروژه یک سانتی متر کار انجام شود برخورد قهری خواهیم کرد. برای تعیین تکلیف این پروژه باید منتظر پاسخ کارشناسان قوه قضائیه بمانیم.

توقف پروژه تا اعلام نتیجه دادگاه

شیخ بارانی اضافه کرد: نمی گذاریم تا راه و شهرسازی در جریان پرونده از فرصت سو استفاده کرده و پروژه خود را به اتمام برسانند. برای همین تا اعلام رأی از سوی دادگاه این پروژه باید متوقف باقی بماند.

وی در خصوص انتظارش از مسئولان در این ماجرا گفت: انتظار داریم، بر اساس ضوابط و قوانین میراث فرهنگی با این مسئله برخورد کنند هر چند که احساس می کنم در سال ۹۱ برای صدور رأی کم کاری های انجام شده است.

معاون ساخت و توسعه راه های راه و شهرسازی خوزستان عنوان اظهار کرد: پروژه تعریض جاده در واقع از مسیر شهرک سلمان رد شده و طول مسیر نیز چهار هزار و ۲۰۰ متر از این شهرک تا سه راهی کیمه رامهرمز است.

مراد مهری افزود: در این قسمت می خواهیم یک باند دوم را در کنار جاده قدیمی خودمان تعریض کنیم که میراث فرهنگی اعلام کرد با این کار از محوطه باستانی تل برمی عبور می کنید و حفاری در این محوطه ممنوع است. بنابراین شهرسازی اقدام به انجام پروژه بدون عملیات خاکبرداری کرد یعنی خاکریزی را به جای حفاری انجام داد.

پروژه تعریض در حریم جاده انجام شده

وی تصریح کرد: جاده ما هم به هر حال یک حریم ۳۸ متری دارد که ما نیز در همان حریم مشغول به کار هستیم. سه روز پیش جلسه ای را با مسئولان میراث فرهنگی خوزستان برگزار کردیم و اعلام کردیم که مسائل مورد نظر آنها تأمین می شود ولی باید تا چند روز آینده منتظر جواب و اعلام نتیجه از سوی میراث فرهنگی باشیم.

معاون ساخت و توسعه راه های راه و شهرسازی خوزستان بیان کرد: این تعریض فقط ۱۱ متر است در صورتی که تا ۳۸ متر حریم جاده را داریم. اعتبار این پروژه حدود ۳۰ میلیارد ریال بوده و باید به این نکته توجه داشت که بحث راه نیز اهمیت خاص خودش را برای مردم دارد.

مهری در پایان گفت: جاده برای برقراری ارتباطات انسان ضروری بوده و مردم نیازمند به آن هستند و این پروژه در واقع راه ارتباطی بین دو شهر و یک شهرک است.

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان اظهار کرد: پروژه تعریض جاده رامهرمز به رامشیر از سمت رامهرمز قرار است اجرا شود که متاسفانه این پروژه تعریض با تعرض به محوطه باستان تل برمی اجرا می شود. اگر این پروژه اجرا شود (که اصرار مسئولان رامهرمز به اجرای آن است) خسارت و لطمات جبران ناپذیری را به این محوطه که مربوط به دوران عیلامی است وارد می کند.

مجتبی گهستونی افزود: این محوطه باستانی ثبت ملی شده و همه در مورد باستانی بودن آن اطلاعات کافی و وافی دارند. این محوطه چالش های مختلفی دارد و یکی از آنها این است که با آغاز جنگ تحمیلی به مکانی برای اسکان موقت جنگ زده ها تبدیل شده و با گذشت ۳۰ سال از جنگ هنوز آن ساختمان هایی که برای اقامت موقت بودند وجود داشته و مردم جا به جا نشده اند و حالا این وسط می خواهند جاده هم بسازند.

وی عنوان کرد: در این محوطه کاوش صورت گرفته و تعیین حریم هم شده است؛ بنابراین کسی اجازه تعرض به آن را ندارد. اداره کل میراث فرهنگی خوزستان به اداره کل راه و شهرسازی استان و فرمانداری رامهرمز اعلام کرده که نباید به این اثر ملی تعرضی صورت گیرد. همچنین انجمن دوستداران میراث فرهنگی واکنش نشان داده اند که این تعرض غیر قانونی است چون تحت حفاظت قوانین و مقررات ناظر بر حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی بوده و دارای ضوابط عرصه و حریم است.

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان تصریح کرد: آثار تاریخی و فرهنگی برابر ماده ۲۶ قانون مدنی به عنوان منافع ملی و مصالح عمومی و برابر ماده ۱۳۵ قانون برنامه چهارم توسعه از ارکان اقتدار حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران اعلام شده بنابراین هر گونه تعرض به منطقه باستانی مذکور در واقع تعرض به منافع ملی و عمومی و مخدوش کردن اقتدار حاکمیتی ایران محسوب می شود.

گهستونی بیان کرد: برابر بخشنامه های مصوب، همه دستگاه های دولتی در مرحله مکان یابی و امکان سنجی موظف به استعلام از سازمان میراث فرهنگی هستند تا نظرات کارشناسی در پروژه ها لحاظ شود. متاسفانه در خصوص پروژه تعریض جاده رامهرمز به رامشیر نه تنها هیچ گونه استعلامی از میراث فرهنگی صورت نگرفته بلکه اصرار به انجام این پروژه وجود دارد.

دیرینگی رامهرمز به هزاره های قبل از میلاد می رسد

وی ادامه داد: بی شک دوستداران میراث فرهنگی خوزستان به هیچ وجه تمایلی به جلوگیری از اجرای پروژه هایی که به توسعه استان منجر می شوند، ندارد اما رعایت کردن ضوابط قانونی برای حفظ آثار تاریخی را خواستار هستیم.

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان یادآور شد: رامهرمز از چند محوطه و بنای تاریخی منحصر به فرد برخوردار بوده که دیرینگی این شهر را به هزاره های پیش از میلاد می رساند بنابراین طبیعی است که پاسداشت چنین میراثی وظیفه همگان است.

موقعیت دشت رامهرمز این امر را القا می کند که در نتیجه افزایش مبادلات میان دشت خوزستان و سرزمین مرتفع فارس جمعیت در «تل برمی» افزایش چشمگیری یافته است.

مهمترین استقرار جمعیتی در شرق خوزستان در هزاره سوم پیش از میلاد در تل برمی شکل گرفته است. داده های باستان شناسی از وجود یک شهر مهم در (نیمه دوم هزاره سوم پیش از میلاد) در «تل برمی» حکایت می کنند. تاکنون هیچ معبد یا ساختار شهری متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد در حوزه تمدن عیلام حفاری و مطالعه نشده است. کاوش های باستان شناسی در «تل برمی» می توانند اطلاعات منحصر به فردی در خصوص معماری مذهبی و شهری سرزمین ایران در (هزاره سوم پیش از میلاد) ارائه دهند.

در دوره عیلام میانه (هزاره دوم پیش از میلاد) بخش اعظم جمعیت دشت رامهرمز در شهر مرکزی که امروزه بقایای آن به «تل برمی» معروف است زندگی می کردند. در این دوره ساختمان های عمومی و مناطق مسکونی این شهر «تل برمی» ۱۸ هکتار را شامل می شدند.

خبرنگار: کوثر کریمی